امپراتوری سایبری پوتین | چگونه کرملین فناوری روسی را در سراسر جهان جاسازی می‌کند؟
به گزارش اقتصادنیوز، در سال‌های اخیر، روسیه با بهره‌گیری از توانمندی‌های فنی و تاریخی خود در حوزه‌ی فناوری‌های سایبری تلاش کرده تا نفوذ جهانی خود در عرصه دیجیتال را گسترش دهد. این کشور با استفاده از شرکت‌های پیشرو در امنیت سایبری و پیوند دادن آن‌ها با اهداف راهبردی دولت‌ها، شبکه‌ای از همکاری‌های جدید با کشورهای آفریقا، آسیا، خاورمیانه و آمریکای لاتین ایجاد کرده است.
چنین رویکردی، در کنار فشارها و تحریم‌های غرب، روسیه را به یکی از بازیگران اصلی جنگ سرد دیجیتال تبدیل کرده است.
نشست سن‌پترزبورگ: آغاز فصلی تازه
آندری سولداتوف و ایرینا بوروگان در فارن افرز نوشتند: در آوریل ۲۰۲۴، دبیر باسابقه شورای امنیت روسیه، نیکلای پاتروشف، نشستی را در سن‌پترزبورگ با حضور مقامات امنیتی کشورهای آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و خاورمیانه برگزار کرد. موضوع نشست «حاکمیت و امنیت اطلاعات» بود؛ مفهومی که کرملین آن را برای اشاره به فناوری‌های سایبری به کار می‌برد که هدف آن‌ها محافظت در برابر نظارت، نفوذ و مداخله غرب است.
اقتصادنیوز: عملیات موسوم به «توفان نمکی»، یک حمله سایبری چندمرحله‌ای و هماهنگ بود که توانست دسترسی گسترده‌ای را به زیرساخت‌های حیاتی آمریکا پیدا کند. مهاجمان با بهره‌گیری از آسیب‌پذیری‌های موجود در نرم‌افزارها و سیستم‌های امنیتی آمریکا توانستند کنترل بخش‌های کلیدی شبکه‌ها را به دست بگیرند.
پاتروشف در حضور رئیس سرویس اطلاعات خارجی روسیه، تأکید کرد که شرکت‌های امنیت سایبری روسیه می‌توانند به دولت‌های حاضر کمک کنند تا کنترل فضای اطلاعاتی ملی خود را به دست گیرند. هرچند این رویداد در رسانه‌های آمریکا و اروپا بازتاب اندکی داشت، اما برای بسیاری از کشورهای شرکت‌کننده از برزیل و تایلند و حتی اتحادیه عرب گرفته، تا متحدان روسیه مانند ایران و چین، پیشنهادی جذاب بود.
نگاه راهبردی کرملین
همانند دوران جنگ سرد، کرملین به آفریقا، خاورمیانه، آسیای جنوبی و آمریکای لاتین به چشم میدان‌های اصلی رقابت با غرب نگاه می‌کند. این راهبرد نه تنها شامل اعزام گروه‌های نظامی نیابتی نظیر شرکت نظامی خصوصی واگنر می‌شود، بلکه گسترش مراکز فرهنگی موسوم به «خانه‌های روسیه» را نیز در بر می‌گیرد؛ مراکزی که علاوه بر تبلیغ روایت‌های کرملین درباره اوکراین، پوششی سنتی برای فعالیت‌های اطلاعاتی محسوب می‌شوند.
در این چارچوب، فناوری‌های سایبری جایگاهی ویژه دارند: آن‌ها ابزارهایی برای کنترل داخلی و نیز بستری برای نفوذ خارجی روسیه فراهم می‌آورند.
بر اساس یافته‌های دولت‌های غربی، بسیاری از شرکت‌های پیشروی امنیت سایبری روسیه با نهادهای نظامی و اطلاعاتی این کشور ارتباطی نزدیک دارند. وزارت خزانه‌داری آمریکا در سال ۲۰۲۱ برخی شرکت‌ها را به اتهام همکاری با مقامات نظامی و اطلاعاتی روسیه هدف تحریم کرد.
با این وجود، مسکو مسیر جدیدی را در پیش گرفته و به دنبال گسترش شدید فناوری های سایبری خود در سراسر جهان است روسیه با مجموعه‌ای از همکاری‌های جدید بین شرکت‌های سایبری روسی و نهادها و دولت‌های خارجی، جایگاه فناوری رو به رشدی در آفریقا، آسیای مرکزی و خاورمیانه به دست آورده است. بنا به گفته تحلیلگران، چنین همکاری‌هایی می‌تواند امکان دسترسی‌های عمیق و جدیدی را در اختیار روسیه قرار داده و زمینه پیش‌دستی در برابر فعالیت‌های اطلاعاتی غرب را فراهم آورد.
تصاحب بازارهای غربی تا بازیگران اصلی امنیت سایبری
چند سال پس از فروپاشی شوروی، شرکت‌های سایبری روسی با اتکا به آموزش عالی فنی و فروپاشی صنایع نظامی صنعتی، به بازیگران جهانی در حوزه فناوری تبدیل شدند.
هدف اصلی این شرکت‌ها در دو دهه نخست تصاحب بازارهای غربی بود، اما پس از بحران کریمه و دخالت روسیه در انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا، فشارهای امنیتی مسیر آن‌ها را تغییر داد. ممنوعیت استفاده از برخی نرم‌افزارهای روسیه در نهادهای دولتی آمریکا در سال ۲۰۱۷ نقطه عطفی بود که جهت‌گیری شرکت‌ها را به سمت بازارهای غیرغربی سوق داد.
نشست امنیتی سن‌پترزبورگ در آوریل ۲۰۲۴ نقطه رسمی چرخش راهبردی کرملین بود. پاتروشف در آن نشست هفت شرکت روسی را به‌عنوان بازوی اصلی روسیه در عرصه امنیت سایبری معرفی کرد. محصولات این شرکت‌ها عمدتاً برای محافظت از زیرساخت‌های دیجیتال طراحی شده‌اند، اما به دلیل ماهیت فنی خود مستلزم دسترسی عمیق به سامانه‌های ملی‌اند، دسترسی‌ای که فرصت‌های اطلاعاتی ارزشمندی در اختیار مسکو قرار می‌دهد.
تحریم‌های غرب و تغییر مسیر
پس از حمله گسترده روسیه به اوکراین در ۲۰۲۲، بسیاری از نقاط جهان نظیر آمریکا، اتحادیه اروپا، کانادا و بریتانیا، تحریم‌های جدیدی را بر علیه شرکت‌های روسی اعمال کردند. استفاده از محصولات کاسپرسکی و پازیتیوتکنالوجیز در بسیاری از دستگاه‌های دولتی غربی ممنوع یا محدود شد. در واکنش به محدودیت‌ها، این شرکت‌ها مسیر تازه‌ای را در پیش گرفتند: تمرکز بر بازارهایی چون خاورمیانه، آفریقا، آمریکای لاتین و جنوب شرق آسیا. پازیتیوتکنالوجیز در سال ۲۰۲۴ با شرکتی مصری قرارداد بست تا در مصر و عربستان سعودی حضور پیدا کند. این همکاری به‌ویژه برای ریاض جذاب بود از آن جایی که این شرکت راهکارهای مقابله با تهدیدات پایدار پیشرفته ارائه می‌دهد، جذابیت بالایی برای ریاض داشتند؛ چرا که چنین حملات سایبری‌‌ای در عربستان به‌وفور مشاهده می‌شوند.
در ژوئن ۲۰۲۵ نیز بنیاد سایبرِس توافقی راهبردی با شرکت العدید بیزینس در قطر امضا کرد که شامل ایجاد مراکز آموزش سایبری در این کشور بود.
آفریقا: میدان اصلی نفوذ
یکی از نقاطی که حضور روسیه در آن به طور ویژه‌ای چشمگیر است، آفریقا است. کاسپرسکی با اسمارت آفریقا و شبکه آفریقایی مقامات امنیت سایبری همکاری نزدیک دارد و در موقعیتی قرار گرفته است که به رهبر شکل‌دهنده صنعت نوپای سایبری قاره بدل شود.
کرملین همزمان از ظرفیت‌های همایش‌های بین‌المللی مانند «فروم اقتصادی سن‌پترزبورگ» برای تبلیغ پیام خود بهره می‌گیرد. کشورهای مشتری روسیه در حوزه فنلوری نگرانی زیادی درباره نفوذ روسیه در زیرساخت‌های دیجیتال خود ندارند، چرا که اولویت آن‌ها محافظت در برابر غرب است.
نبرد خاموش ولی سرنوشت‌ساز
اهمیت رقابت سایبری جدید با غرب کمتر از یک جنگ سرد تمام‌عیار نیست. این رقابت نه‌تنها تعیین می‌کند کدام شرکت‌ها به زیرساخت‌های دیجیتال کشورهای در حال توسعه دسترسی خواهند داشت، بلکه مشخص می‌کند که چه کسانی نسل بعدی متخصصان سایبری را آموزش می‌دهند.
از اوایل قرن بیست‌ویکم، تعریف «تهدیدات امنیت اطلاعات ملی» ماهیتی سیاسی پیدا کرده است. روسیه و چین تعریفی گسترده از این تهدیدات ارائه کرده‌اند که حتی رسانه‌های خارجی را هم در بر می‌گیرد.
پارادوکس تحریم‌ها
برخلاف انتظار، اقدامات محدود کننده ایالات متحده و اروپا برای تحریم شرکت‌های روسی و مسدود کردن بازارهای غربی، به تسریع گسترش فناوری‌های سایبری روسیه در دیگر نقاط جهان منجر شده است. دستگاه اطلاعاتی روسیه دامنه‌ی نفوذ گسترده‌ای دارد و شرکت‌های پیشرو این کشور نیز آگاهانه از این ظرفیت استفاده می‌کنند. در مقابل، بی‌توجهی نسبی غرب می‌تواند در بلندمدت برتری قابل‌توجهی را برای روسیه در پی داشته باشد، برتری‌ای که نه از طریق تسلیحات نظامی، که با کنترل نرم‌افزارها و زیرساخت‌های سایبری جهان در حال توسعه حاصل می‌شود.
روسیه با ترکیب استراتژی‌هایی چون سیاست خارجی تهاجمی، افزایش ظرفیت حوزه فناوری و ایجاد پیوندهای تاریخی میان نهادهای امنیتی و دانشگاهی، موفق به تبدیل حوزه سایبری به ابزاری راهبردی برای رقابت با غرب شده است. آفریقا، خاورمیانه، آسیای مرکزی و آمریکای لاتین اکنون میدان‌های اصلی این کارزار دیجیتال هستند.
اگرچه غرب همچنان در تلاش است تا با تحمیل تحریم‌ها و ممنوعیت استفاده از محصولات روسی مانع گسترش نفوذ سایبری روسیه شود، اما همین اقدامات موجب انتقال شتابان این فناوری‌ها به دیگر مناطق جهان شده است. این روند در بلندمدت می‌تواند برتری سایبری چشمگیری را برای روسیه ایجاد کرده و جایگاه آن را به‌عنوان بازیگر اصلی در معماری امنیت دیجیتال جهان، تثبیت کند.
ارسال نظر