اصلاح قیمت بنزین؛ بازی «برد-برد» است یا «باخت-باخت»

کارشناسان بر این باورند که مسئله اصلی ناترازی بنزین در کشور به تولید و ظرفیت‌های تولیدی مربوط نبوده و به مصرف بالای این حامل انرژی مرتبط است. مصرف و تقاضای بالای بنزین معمولا ناشی از قیمت پایین آن است. به طوری که بررسی‌ها نشان می‌دهد اصلاح قیمت‌ها چه متناسب با تورم چه به صورت هدفمند مصرف را کاهش داده و موجب رفع ناترازی، کمتر شدن واردات و مخارج ارزی پایین‌تر خواهد شد.

با این‌حال به نظر می‌رسد اصلاح قیمت بنزین بدون ایجاد اصلاحات ساختاری در اقتصاد کشور، رفع تحریم و آزادی تجارت راه بجایی نبرده و تنها منجر به فشار به مردم خواهد شد. بنابراین سیاست‌گذاران دولتی می‌بایست ابتدا با رفع محدودیت‌های تحریمی آمریکا و جامعه بین‌المللی و همچنین بهبود وضعیت ساختاری اقتصاد ایران فضای لازم را جهت رونق اقتصادی فراهم کرده و سپس به سمت آزادسازی قیمت حامل‌های انرژی حرکت کنند.

اصلاحات قیمتی بنزین و ناترازی آن در سناریوهای مختلف

عرضه و تقاضای بنزین در سال جاری نشان از آن دارد که تولید داخلی بنزین برابر با 120 میلیون لیتر در روز است. میزان مصرف این حامل انرژی معادل 129 میلیون لیتر در روز اعلام شده که به معنای ناترازی معادل 9 میلیون لیتر در روز است. براساس محاسبات موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی اگر وضع موجود حفظ شود و تغییری در مصرف و تولید رخ ندهد، این مقدار ناترازی نیازمند واردات بنزین به اندازه 3.2 میلیارد لیتر در سال است که مخارج ارزی محاسبه شده برای این میزان واردات بین 1.8 تا 2.1 میلیارد دلار در سال برآورد شده است.

اما در صورت افزایش اندک مصرف به 131.1 میلیون لیتر در روز و ثابت ماندن تولید در 120 میلیون لیتر به صورت روزانه، حدود 11 میلیون لیتر ناترازی ایجاد خواهد شد. از همین‌رو به احتمال زیاد واردات بنزین تقریبا برابر با 4 میلیارد لیتر محاسبه شده و هزینه ارزی بین 2.2 تا 2.6 میلیارد دلار خواهد بود.

با این‌حال اگر دولت دست به اصلاحات قیمتی متناسب با تورم بزند، مصرف بنزین کاهش یافته و احتمالا 126 میلیون لیتر در روز خواهد بود و تولید آن معادل 122 میلیون لیتر به صورت روزانه شده که نسبت به سناریوهای قبلی افزایش خواهد داشت. در این محاسبه میزان ناترازی کاهش قابل توجهی داشته و معادل 4 میلیون لیتر در روز و نیاز به واردات 1.46 میلیارد لیتر در سال خواهد بود. بنابراین مخارج ارزی واردات پایین‌تر آمده و کمتر از 1 میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود.

سناریو دیگر اصلاح هدفمند قیمت‌ها است. در این مورد مصرف بنزین معادل 116 میلیون لیتر در روز، تولید معادل 125 میلیون لیتر به‌طور روزانه و میزان ناترازی برابر با 9 میلیون لیتر در روز خواهد بود. براین اساس نیاز به واردات بنزین به صفر رسیده و حتی می‌توان به صادرات 3.2 میلیارد لیتر در سال نیز روی آورد که به معنای ارزآوری بین 2.1 تا 2.8 میلیارد دلار خواهد بود.

افزایش ناترازی بنزین بدون اصلاح قیمت در سال‌های آتی

همانطور که گفته شد تا پایان سال 1404 میزان ناترازی بنزین برابر با 9 میلیون لیتر در روز است. با این‌حال در 4 سال بعد تولید و مصرف افزایش یافته و ناترازی به رقم 10 میلیون لیتر به صورت روزانه خواهد رسید. این روند در صورت عدم اصلاح قیمت حامل‌های انرژی ادامه پیدا کرده و برآوردها حاکی از آن است که در سال 1408 میزان ناترازی به نزدیک 20 میلیون لیتر روزانه خواهد رسید. در این سال براساس محاسبات و پیش‌بینی‌های موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی میزان تولید بنزین معادل 132 میلیون لیتر در روز و مصرف آن برابر با 153 میلیون لیتر به صورت روزانه خواهد بود.

در صورت تحقق برآوردها و افزایش شدید مصرف بنزین بدون رشد محسوس تولید، می‌توان انتظار داشت که بحران ناترازی عمیق‌تر شده و اتلاف منابع انرژی کشور بدون بازدهی مناسب و همچنین افزایش مخارج ارزی اتفاق بیفتد.