رقابت ابرقدرت‌ها بیخ گوش ایران | بازگشت دوباره غول نفتی آمریکا به عراق | چین در بخش بالادستی عراق نفوذ کرده است

به گزارش اقتصادنیوز، با وجود اینکه محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق، در تلاش برای افزایش مشارکت ایالات متحده در بخش انرژی عراق بوده، بغداد با اعطای پروژه‌های جدید بالادستی به شرکت‌های چینی و افزایش دامنه پروژه‌های حیاتی زیرساخت انرژی که توسط چین تأمین مالی می‌شوند، روابط عمیق خود را با پکن گسترش داده است. این ماجرا گمانه‌ها را در مورد رقابت ابرقدرت‌ها در زمین جدیدی در این کشور همسایه ایران شدت بخشیده است.

بزرگ‌ترین بازیگر بین‌المللی در بخش بالادستی عراق

به نوشته شورای آتلانتیک، حتی پیش از آن‌که شرکت‌های چینی بلوک‌های جدید نفت و گاز را در دوران نخست‌وزیری السودانی تصاحب کنند، چین بزرگ‌ترین بازیگر بین‌المللی در بخش بالادستی عراق بود و به طور مشخص چندین میدان نفتی بزرگ در سراسر جنوب عراق را اداره می‌کرد. 

تنها مزایده قراردادهای نفت و گاز که در دوران دولت السودانی برگزار شد تحت سلطه ترکیبی از شرکت‌های ملی نفت چین و شرکت‌های خصوصی اکتشاف و تولید (E&P) چینی قرار گرفت. شرکت‌های بزرگ نفتی غربی نسبت به این مزایده علاقه‌ زیادی نشان ندادند و شرکت‌های آمریکایی عملا تمایلی از خود نشان ندادند. تسلط پکن بر این دور مناقصه چنان کامل بود که تنها شرکت غیرچینی که موفق به خرید بخشی از آن شد، یک شرکت عراقی به نام گروه KAR بود.

کلید پیروزی

به نظر می‌رسد که تأمین مالی چین برای شرکت‌های چینی مسیری اصلی برای برنده شدن در پروژه‌های حیاتی زیرساخت انرژی عراق را هموار می‌کند. طبق برنامه‌ای که مدت‌ها قبل از دولت السودانی، در سال ۲۰۱۹ آغاز شد، عراق در حدود ۱۵۰ هزار بشکه در روز از درآمدهای نفتی خود را به یک حساب امانی هدایت می‌کند که سپس به عنوان وثیقه برای باز کردن وام از طریق شرکت دولتی Sinosure عمل می‌کند.

 در روزهای اولیه، این ابزار برای تأمین مالی پروژه‌های خارج از بخش انرژی استفاده می‌شد، اما دولت سودانی اخیراً از برنامه تأمین مالی چین برای پیشبرد دو بخش از زیرساخت‌های حیاتی بخش انرژی استفاده کرده است: یک پروژه خط لوله ۲.۶ میلیارد دلاری برای انتقال آب تصفیه شده دریا به میادین نفتی عظیم برای تزریق آب، که به شرکت مهندسی و ساخت نفت چین واگذار شده است؛ و پروژه خط لوله گاز یک میلیارد دلاری که یک میدان گازی در استان الانبار را به تأسیسات تولید برق متصل می‌کند، که برخی از آن‌ها نیز توسط شرکت‌های چینی ساخته شده‌اند.

این سازوکار تأمین مالی هم‌چنین احتمالاً یک پروژه یکپارچه ۱۸ میلیارد دلاری را که اوایل امسال به شرکت ژئو-جید پترولیوم چین برای توسعه بالادستی میدان نفتی و ساخت یک پالایشگاه نفت، دو نیروگاه، یک کارخانه پتروشیمی و یک کارخانه کود شیمیایی در طوبای شهر بصره واگذار شد، عهده‌دار می‌شود.

جذابیت چین برای عراق

جذابیت چین برای عراق آشکار است. در بخش بالادستی، شرکت‌های چینی شرایط تجاری‌ای را می‌پذیرند که شرکت‌های بزرگ غربی و شرکت‌های اکتشاف و تولید ایالات متحده به سادگی حاضر به پذیرش آن نیستند. در واقع، موفقیت چین در مزایده قراردادهای نفت و گاز ۲۰۲۴ عراق، بیش از این‌که تابع استراتژی عمدی عراق برای طرفداری از شرکت‌های چینی بوده باشد، بازتابی از ساختار مزایده بود که در آن تنها معیار برای تصمیم‌گیری در مورد برنده شدن یک پیشنهاد، تمایل شرکت به پذیرش حاشیه سود اندک بود. 

این ساختار، شرکت‌های چینی را در موقعیت برتری قرار داد، زیرا شرکت‌های ملی نفت چین که به صورت عمودی ادغام شده‌اند، می‌توانند با واگذاری فرصت‌های پیمانکاری بزرگ به شرکت‌های تابعه خود، از پروژه‌ها درآمد کسب کنند. در عین حال، شرکت‌های اکتشاف و تولید کوچک چینی می‌توانند با هزینه کم‌تری نسبت به همتایان غربی خود فعالیت کنند. شرکت‌های چینی هم‌چنین می‌توانند با سهولت نسبی به تأمین مالی دولتی دسترسی داشته باشند، زیرا پکن حضور قوی در بخش بالادستی عراق را به عنوان یک اولویت استراتژیک برای تأمین عرضه بلندمدت نفت خام می‌بیند.

واکنش واشنگتن به ادغام خزنده چین در بخش بالادستی عراق

با این حال، شرکت‌های بزرگ نفتی و اکتشاف و تولید ایالات متحده نیز دولت سودانی را مشتاق به تجارت یافته‌اند، حتی اگر این شرکت‌ها نتوانند در دورهای مناقصه آزاد با شرکت‌های چینی رقابت کنند. 

در واقع به نظر می‌رسد دولت سودانی ارزش استراتژیک قابل توجهی در جلب نظر شرکت‌های بزرگ نفتی و اکتشاف و تولید آمریکایی می‌بیند، حتی اگر شرایط مورد نظر این شرکت‌ها برای عراق نسبت به شرایط مورد قبول شرکت‌های چینی، مزیت کم‌تری داشته باشد. دولت‌های متوالی عراق مدت‌هاست که نسبت به ادغام خزنده چین در بخش بالادستی عراق محتاط بوده‌اند. به عنوان مثال، احسان اسماعیل، وزیر نفت سابق عراق، در سال 2021 گفت که تلاش لوک اویل برای فروش دارایی در میدان قرنه غربی-2 به یک شرکت چینی را رد کرده، چرا که «ما باید همان تعادل سهم بازار را در جنوب حفظ کنیم».

علاوه بر این، طیف وسیعی از مقامات نفتی معتقدند که مقامات نفتی عراق اغلب ترجیح خود را برای استفاده از فن‌آوری و حضور شرکت‌های بزرگ نفتی غربی ابراز می‌کنند. در همین حال، افزایش سرمایه‌گذاری ایالات متحده در بخش انرژی عراق توسط سیاست‌گذاران بغداد به عنوان ابزاری برای کاهش خطر اجرای تحریم‌ها علیه نهادهای عراقی توسط وزارت خزانه‌داری ایالات متحده تلقی می‌شود.

چرخش راهبردی واشنگتن در بغداد

در همین شرایط، امواج مدیا، با انتشار گزارشی، بازگشت غول نفتی آمریکایی اکسون موبیل را نوعی نویددهنده‌ی احیای حضور غرب در بخش انرژی عراق تلقی کرده است. بر اساس این گزارش شرکت اکسون‌موبیل توافق‌نامه‌ای مقدماتی با بغداد برای توسعه میدان نفتی عظیم مجنون امضا کرده است.

 این اقدام نشان‌دهنده‌ تمایل شرکت به بازگشت به عراق پس از نزدیک به دو سال غیبت است ناظران می‌گویند این توافق نشانه‌ای از تجدید علاقه غرب به بخش انرژی عراق و احتمالاً چرخشی راهبردی از نفوذ فزاینده‌ی چین است. با این حال، برخی منتقدان هشدار می‌دهند که این توافق نوظهور ممکن است در بلندمدت به‌دلیل فضای ناپایدار سرمایه‌گذاری در عراق، دوام نیاورد.

توافق استثنایی؟

مقام‌های عراقی از جمله نخست‌وزیر السودانی، از این توافق مقدماتی استقبال کردند و از آن به عنوان یک «توافق استثنایی» و پیروزی دیپلماتیک یاد کردند. علی نزار الشطری، مدیرکل شرکت بازاریابی نفت عراق (سومو)، هم در بیانیه‌ای گفت «عراق مدت‌ها به چنین توافق‌هایی با شرکت‌های بین‌المللی یکپارچه که دارای تخصص و فناوری هستند، نیاز داشته است». موفق عباس، کارشناس انرژی عراق، هم اظهار داشت که این توافق «نشان‌دهنده‌ی تمایل بغداد برای بازتنظیم روابط منطقه‌ای و تعمیق ادغام [عراق] در بازارهای غربی است».

ممکن است زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در 1۳ اکتبر در نشست سران جهانی در شهر شرم‌الشیخ مصر، موضوع ذخایر نفتی عراق را مطرح کرد، این توافق مورد اشاره او بوده باشد. ترامپ در سخنانی خطاب مستقیم به سودانی گفت «شما نفت زیادی دارید و نمی‌دانید چگونه آن را مدیریت کنید. این یک مشکل بزرگ است».

آینده یک بازی نفتی

گمان می‌رود بازگشت دوباره این غول نفتی آمریکایی نتیجه‌ی ترغیب بغداد، از طریق تغییر رویکردش در قراردادها بوده باشد؛ تغییر رویکرد بغداد در سال‌های اخیر از قراردادهای با کارمزد ثابت به سمت توافق‌های سخاوتمندانه‌تر مبتنی بر تقسیم سود است. حضور شرکت نفتی بزرگ آمریکایی ممکن است با هدفی راهبردی صورت گرفته باشد تا از انجام چنین فعالیت‌های ادعایی جلوگیری کند و مستقیماً در خدمت هدف دولت دونالد ترامپ برای مختل کردن روند دور زدن تحریم‌های ایران باشد. افزایش مداخلات پکن در بخش انرژی عراق نیز ممکن است از عوامل علاقه واشینگتن به حمایت از بازگشت اکسون‌موبیل باشد.

اکنون با برگزاری انتخابات پارلمانی عراق، شرکت‌های آمریکایی و چینی برای مقطع سال ۲۰۲۶ با دولت جدید وارد تعامل خواهند شد. حتی اگر نخست‌وزیر جدیدی در راس امور باشد، سیاست دولت بعدی عراق در قبال سرمایه‌گذاری بین‌المللی در حوزه انرژی احتمالاً توسط همان نیروهایی شکل خواهد گرفت که رویکرد سودانی را شکل داده‌اند. صرف نظر از ترکیب خاص دولت بعدی عراق، احتمالاً شرکت‌های چینی هم‌چنان از مزیتی برخوردار خواهند بود - که ناشی از تمایل عراق به شرایط تجاری مطلوب و سهولت نسبی دسترسی به تأمین مالی چینی است. در عین حال، عراق به دلیل ظرفیت فنی و ارزش ژئوپلیتیکی بالقوه خود، احتمالاً به درخواست پروژه‌های بزرگ با شرکت‌های بزرگ ادامه خواهد داد.