میزبانی جام جهانی در نقش اهرم سیاسی/ زمین بازی ترامپ مقابل ایران تغییر کرد؟

میزبانی جام جهانی در نقش اهرم سیاسی

ترامپ، که گفته لغو محرومیت روسیه بخشی از راه‌حل احتمالی برای پایان جنگ این کشور با اوکراین است، اکنون شاید تنها رهبر جهان باشد که توان جلوگیری از سرنوشتی مشابه برای اسرائیل را دارد. برای ترامپ، این یک منبع غیرمنتظره نفوذ در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش است که ناشی از موقعیت موقت ایالات متحده به‌عنوان میزبان اصلی جام جهانی 2026 در تابستان آینده است. یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت: «ما قطعاً برای متوقف کردن هرگونه تلاش جهت محروم کردن تیم ملی فوتبال اسرائیل از حضور در جام جهانی کار خواهیم کرد».

ترامپ، امکان حضور تیم ملی روسیه در رقابت‌ها را به‌عنوان پاداشی احتمالی برای پایان جنگ اوکراین مطرح کرده و انتظار می‌رود با جلوگیری از ورود هواداران ایرانی به ایالات متحده برای تشویق تیم‌شان، رویکرد خصمانه‌اش نسبت به ایران را هم ادامه دهد. برخی شخصیت‌های برجسته برزیلی نیز نگرانند که دولت او برای کسب امتیاز در مذاکرات تجاری، صدور ویزا برای تماشاگران یا مقامات دولتی کشورشان را محدود کند.

اندرو جولیانی، رئیس کارگروه جام جهانی فیفا در کاخ سفید، ماه گذشته به پولیتیکو گفت: «می‌دانیم که فوتبال برای بسیاری از کشورها در سراسر جهان چقدر مهم است. رئیس‌جمهور بهتر از هرکسی این را می‌داند و فکر می‌کنم حاضر است از هر چیزی که در اختیار دارد استفاده کند تا واقعاً در جهان صلحی ایجاد شود».

تغییر زمین بازی

وقتی فیفا وظیفه میزبانی مشترک رقابت‌های جام جهانی ۲۰۲۶ را به ایالات متحده واگذار کرد، ترامپ آن را به‌عنوان یک موفقیت شخصی جشن گرفت. او در ژوئن ۲۰۱۸ گفت: «من بسیار سخت تلاش کردم که میزبانی به ایالات متحده، مکزیک و کانادا برسد. ما بسیار مفتخریم که انتخاب شدیم».

اما ترامپ انتظار نداشت که هنگام برگزاری مسابقات در تابستان ۲۰۲۶ در قدرت باشد. حالا که تنها چند ماه تا این رویداد مانده است، ترامپ دریافته که در مرکز بزرگ‌ترین رویداد ورزشی جهان بودن، همراه با قدرت عملی و نمادینی که همراه آن می‌آید، ابزار تازه و پیش‌بینی‌نشده‌ای در اختیارش قرار داده تا منافعش را پیش ببرد.

ترامپ در مذاکرات بین‌المللی هر جا توانسته به دنبال اهرم فشار بوده و اغلب مسائلی را در هم آمیخته که دیپلمات‌های سنتی از هم جدا نگه می‌دارند. او تهدید کرده بود که بر شراب فرانسوی تعرفه اعمال می‌کند مگر اینکه آن کشور مالیات خدمات دیجیتال را کاهش دهد، و همچنین تهدید کرده بود که اگر خروج مهاجران از مکزیک کاهش نیابد، بر تمام واردات از این کشور تعرفه اعمال می‌کند. او حتی احتمال دخالت در پرونده قضایی یکی از مدیران هواوی را برای کمک به دستیابی به توافق تجاری با چین مطرح کرده بود.

ترامپ در ماه مه، زمانی که طی نخستین نشست کارگروه ویژه جام جهانی متوجه شد روسیه از شرکت در تورنمنت محروم است، آمادگی خود را برای مداخله در آن ابراز کرد. روسیه از روزهای نخست حمله به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ تحت ممنوعیت فیفا و یوفا بوده و تمام تیم‌های روسی از رقابت‌های بین‌المللی کنار گذاشته شده بودند. (این سیاست‌ها از آن زمان تعدیل شده و به تیم‌های جوانان روسیه اجازه داده شده در شرایط خاص در مسابقات بین‌المللی شرکت کنند.)

ترامپ گفت که اجازه دادن به روسیه برای بازگشت به رقابت‌ها «می‌تواند مشوق خوبی» برای پایان جنگ باشد؛ یک اولویت دیپلماتیک که همچنان از دسترس او خارج مانده و مایه سرخوردگی‌اش است. ترامپ در کنار رئیس فیفا، جیانی اینفانتینو، گفت: «می‌خواهیم آن‌ها جنگ را متوقف کنند. هفته‌ای پنج هزار جوان کشته می‌شوند. این حتی باورکردنی نیست».

سه ماه بعد، در جریان دیدار دیگری با اینفانتینو در کاخ سفید، ترامپ بار دیگر نام ولادیمیر پوتین را به میان آورد و این بار با نشان دادن عکسی از خودش و رئیس‌جمهور روسیه، تلاش کرد او را به ازسرگیری مذاکرات درباره آتش‌بس احتمالی ترغیب کند. ترامپ در دفتر بیضی، در حالی‌که جام جهانی کنار دستش بود، گفت: «او همیشه به من و کشورمان احترام زیادی گذاشته، اما به دیگران نه چندان. ممکن است بیاید و ممکن است نیاید، بسته به اینکه چه اتفاقی بیفتد. ما چیزهای زیادی در چند هفته آینده در پیش داریم!»

یک مقام ارشد کاخ سفید که به شرط ناشناس ماندن درباره دیدگاه ترامپ نسبت به جام جهانی صحبت می‌کرد، گفت اولویت رئیس‌جمهور این است که نوآوری آمریکایی را به نمایش بگذارد، زیرساخت‌های داخلی را برجسته کند و تأثیر اقتصادی سیاست‌هایش بر شهرهای کشور را نشان دهد، نه اینکه از برنامه‌های تورنمنت به‌عنوان اهرم فشار در مذاکرات دیگر استفاده کند. اما اگر این کار به‌طور جانبی باعث پیشرفت در پایان دادن به جنگ‌ها شود، ترامپ با کمال میل آن را می‌پذیرد.

تیم سرگردان

بخش بزرگی از نفوذ تازه ترامپ ناشی از رابطه شخصی نزدیک او با اینفانتینو است؛ کسی که زمان زیادی را صرف جلب نظر چهره‌های سیاسی آمریکا و تقویت جایگاه عمومی خود کرده است. او دست‌کم دوازده بار با ترامپ دیدار کرده و سفری شبیه کارزارهای انتخاباتی به شهرهای میزبان جام جهانی و جام باشگاه‌های جهان داشته است.

اکنون که دولت ترامپ تلاش می‌کند به متحدی که حمایت دیگر کشورهای غربی را از دست داده، کمک کند تا جایگاه خود را در زمین فوتبال نیز از دست ندهد، ممکن است وزارت خارجه آمریکا روی همین رابطه حساب کند. از زمان تأسیس در سال ۱۹۴۸، اسرائیل برای یافتن جایگاهی دائمی در ساختار حاکم بر فوتبال بین‌المللی با مشکل مواجه بوده است.

برخلاف اکثر تیم‌ها که برای کسب سهمیه جام جهانی با رقبای هم‌قاره‌ای خود رقابت می‌کنند، اسرائیل عملاً قادر به بازی مقابل همسایگانش نیست، زیرا از زمان تأسیس در سال ۱۹۴۸، از سوی اتحادیه عرب بایکوت شده است. (اسرائیل تنها جام معتبر بین‌المللی خود، یعنی جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۴ را در شرایطی به دست آورد که ۱۱ تیم از ۱۵ تیم شرکت‌کننده از مسابقات کنار کشیدند.)

پس از یک دوره کوتاه حضور در کنفدراسیون فوتبال اقیانوسیه به‌عنوان تیمی دورافتاده، اسرائیل در سال ۱۹۹۱ به اتحادیه فوتبال اروپا (یوفا) پیوست. از آن زمان، بازیکنان اسرائیلی به‌جای سفر به بیروت یا کوالالامپور، بیشتر راهی دوبلین یا آتن می‌شوند.

اما از زمان برجسته شدن جنگ غزه در سطح بین‌المللی، اسرائیل با فشارهای سیاسی جدیدی روبه‌رو شده است. با تغییر افکار عمومی در اروپا و افزایش مخالفت‌ها علیه اسرائیل در بحبوحه محاصره غزه، شرایط پیچیده‌تر شده است. بسیاری از باشگاه‌های اروپایی دیگر تمایلی به میزبانی از تیم‌های اسرائیلی در تورنمنت‌های قاره‌ای ندارند. وقتی تیم اسرائیل برای مسابقات انتخابی به کشورهای دیگر سفر کرد، برخی دولت‌ها برای بازیکنان محدودیت‌های مسافرتی وضع کرده‌اند و برخی دیگر ظرفیت تماشاگران ورزشگاه‌ها را به دلیل نگرانی‌های امنیتی کاهش داده‌اند.

تیم اسرائیل که همچنان در مسیر رسیدن به جام جهانی سال آینده قرار دارد، ماه آینده دو دیدار مهم در کشورهایی خواهد داشت که مقاماتشان از اقدامات اسرائیل در غزه انتقاد کرده‌اند. رئیس فدراسیون فوتبال ایتالیا گفته: «هیچ‌کس نمی‌تواند نسبت به این احساس رنج و درد بی‌تفاوت باشد». فدراسیون فوتبال نروژ نیز در ماه اوت اعلام کرد درآمد حاصل از دیدار با اسرائیل را به سازمان‌هایی که به غزه کمک‌رسانی می‌کنند، اهدا خواهد کرد. لیز کلاونِس، رئیس فدراسیون نروژ، در آن زمان گفت: «نه ما و نه دیگر سازمان‌ها نمی‌توانیم نسبت به رنج انسانی و حملات نامتناسبی که جمعیت غیرنظامی در غزه مدت‌هاست متحمل شده‌اند، بی‌تفاوت بمانیم».

بیش از نیمی از ۵۵ عضو یوفا از رهبران این نهاد خواسته‌اند علیه اسرائیل اقدام کنند. یک مقام ارشد یوفا گفت این موضوع باعث بحث‌های گسترده درون بدنه حاکم فوتبال اروپا درباره نحوه برخورد با تیم‌های باشگاهی و تیم ملی اسرائیل شده است. کمیته اجرایی یوفا می‌تواند به تعلیق تیم‌های باشگاهی اسرائیل از رقابت‌های اروپایی رأی بدهد. هفته گذشته، بازی تیم مکابی تل‌آویو در لیگ اروپا در شهر سالونیک یونان با اعتراضاتی همراه شد و معترضان پلاکاردی با عبارت «نسل‌کشی» حمل می‌کردند.

مقام‌های یوفا، تلاش‌ها برای اخراج اسرائیل از رقابت‌های قاره‌ای را با استناد به نگرانی‌های امنیتی توجیه کردند. یکی از نمایندگان گفت: «ما مسئول امنیت هواداران و بازیکنان در ورزشگاه‌ها هستیم. برگزارکنندگان مسابقات از وقوع تلفات انسانی می‌ترسند».

تصمیم یوفا برای تعلیق تیم‌های باشگاهی اسرائیل می‌تواند کارزاری مشابه را به راه اندازد که فیفا را وادار کند درباره جایگاه تیم ملی اسرائیل در رقابت‌های انتخابی جام جهانی نیز بازنگری کند. وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای گفت دولت ایالات متحده برای جلوگیری از هرگونه «تلاش برای محروم کردن تیم فوتبال اسرائیل از جام جهانی» اقدام خواهد کرد، اما در مورد رقابت‌های باشگاهی تحت نظر یوفا موضع‌گیری نکرد.

اگر ایالات متحده میزبان جام جهانی سال آینده نبود، تنها یکی از ۲۰۸ کشور عضو فیفا محسوب می‌شد؛ جایگاهی ضعیف‌تر از موقعیتش در سازمان ملل متحد، که آمریکا دست‌کم می‌تواند با حق وتوی خود فشارها علیه اسرائیل را کاهش دهد. (آمریکا همین ماه بار دیگر از وتو برای متوقف کردن پیش‌نویس قطعنامه‌ای درباره آتش‌بس در غزه استفاده کرد.) اما اینفانتینو انگیزه زیادی دارد که ترامپ را راضی نگه دارد تا از حمایت کامل دولت آمریکا برای آماده‌سازی مسابقات تابستان آینده اطمینان یابد.

هنوز روشن نیست که آیا ترامپ شخصاً از اینفانتینو برای حمایت از اسرائیل درخواست کرده است یا نه. طبق گفته یکی از مقامات فوتبال اروپا، اینفانتینو از الکساندر چفرین، رئیس یوفا، خواسته است در این مسئله با صبر برخورد کند، با این استدلال که احتمالاً توافق صلح میان اسرائیل و حماس می‌تواند کل موضوع را منتفی کند.

محدودیت بر تماشاگران ایرانی

تمایل ترامپ برای درهم‌آمیختن جام جهانی با دیگر چالش‌های دیپلماتیکش، توجه جهانی را جلب کرده است؛ آن هم از سوی کسانی که فکر می‌کنند او می‌تواند از ساده‌ترین ابزار قدرتی که در اختیار دارد - یعنی کنترل ورود افراد به ایالات متحده در طول تورنمنت پنج‌هفته‌ای - به‌عنوان یک اهرم فشار استفاده کند.

این اهرم فشار هفته گذشته در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل آشکار شد، زمانی که دولت ترامپ از آن برای مجازات نمایندگان کشورهایی که مانع دستورکار سیاست خارجی‌اش بودند استفاده کرد؛ برخی از این کشورها به جام جهانی نیز راه یافته‌اند. برای وزیر بهداشت برزیل، الکساندر پادیلا، ویزایی صادر شد که رفت‌وآمدش را به مقر سازمان ملل و چند خیابان اطراف هتلش محدود می‌کرد، در حالی‌که دیپلمات‌های ایرانی بدون اجازه وزارت خارجه آمریکا، حتی حق خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای Costco و Sam’s Club را نداشتند. روز جمعه، وزارت خارجه اعلام کرد ویزای گوستاوو پترو، رئیس‌جمهور کلمبیا، را پس از حضور او در یک گردهمایی طرفدار فلسطین در نیویورک لغو کرده است.

ایران جزو ۱۲ کشوری است که شهروندانش بر اساس فرمان اجرایی ترامپ در ژوئن، با ممنوعیت کامل سفر به آمریکا مواجه‌اند. دو کشور دیگر، گینه استوایی و هائیتی، هنوز می‌توانند به جام جهانی راه یابند. (این فرمان همچنین سفر از هفت کشور دیگر را به‌طور جزئی محدود می‌کند؛ هیچ‌یک از آن‌ها دیگر شانسی برای حضور در جام جهانی ندارند.)

طبق این فرمان، هواداران ایرانی از ورود به آمریکا در جریان رقابت‌های جام جهانی 2026 منع خواهند شد؛ حتی با وجود رویه تاریخی که بر اساس آن میزبانان جام جهانی به دارندگان بلیت، امکان ورود آزادانه به مرزها را می‌دهند. جولیانی به پولیتیکو گفت: «در مورد [ویزای] ایران مشکل خواهیم داشت».

اگرچه این ممنوعیت برای ورزشکاران، مربیان و کارکنان ضروری حاضر در «رویدادهای بزرگ ورزشی» از جمله جام جهانی استثنا قائل شده است، اما شامل هواداران نمی‌شود. مقام‌های آمریکایی همچنان باید ویزای سران کشورها، رهبران تجاری و دیگر چهره‌های برجسته‌ای را که می‌خواهند تیم‌هایشان را تشویق کنند، تأیید کنند. جولیانی در گفت‌وگویی در مقر وزارت امنیت داخلی آمریکا گفت: «بحث‌های دیگری [درباره ایران] برای رئیس‌جمهور و معاون رئیس‌جمهور [جی‌دی] ونس آماده شده است که در پاییز درباره آن‌ها گفتگو خواهیم کرد».

فشار بر برزیل

مقام‌های برزیلی نگران‌اند که دولت ترامپ ویزاهای مربوط به هواداران ورزشی این کشور را به ابزاری سیاسی تبدیل کند؛ بخشی از یک درگیری رو به گسترش که ریشه در پیگرد قضایی ژائیر بولسونارو، رئیس‌جمهور پیشین، و اجرای سخت‌گیرانه مقررات انتخاباتی علیه سخنرانی‌های سیاسی آنلاین دارد.

شبکه سی‌ان‌ان در ژوئیه گزارش داد که ترامپ به‌طور فعال در حال بررسی مسدود کردن ویزای هواداران برزیلی است. از آن زمان، وزارت خارجه علیه مقامات قضایی برزیل و خانواده‌هایشان محدودیت‌های ویزایی اعمال کرده و ترامپ تعرفه ۵۰ درصدی بر واردات از برزیل وضع کرده است؛ اقدامی تلافی‌جویانه برای چیزی که او آن را محکومیت غیرقانونی بولسونارو می‌داند.

یک مقام دولت برزیل هشدار داد که بعید است مقامات کنسولی آمریکا به‌طور گسترده ویزای برزیلی‌هایی را که می‌خواهند به جام جهانی بروند، رد کنند و یادآور شد که برزیلی‌ها همین حالا هم با تأخیرهای طولانی دریافت ویزای ورود به ایالات متحده مواجه هستند.

اما دولت ترامپ پیش‌تر تمایل خود را برای دخالت در رویدادهای ورزشی بین‌المللی برای خدمت به اهداف دیپلماتیکش نشان داده است. روزنامه تهران تایمز هفته گذشته گزارش داد که تیم ملی مردان ایران برای حضور در مسابقات قهرمانی چوگان آرنا FIP که ماه آینده در ویرجینیا برگزار می‌شود، ویزا دریافت نکرده است؛ مشابه اتفاقی که اوایل امسال برای تیم بیسبال نوجوانان ونزوئلا و تیم والیبال زنان کوبا رخ داد.

این رویدادها پیش‌زمینه‌ای برای تنش‌های پرخطرتر به شمار می‌آیند که ممکن است هم‌زمان با نهایی شدن فهرست ۴۸ کشور راه‌یافته به جام جهانی در پاییز امسال بروز کند. برخی کشورها که قبلاً سهمیه گرفته‌اند، جزو همان کشورهایی هستند که ترامپ شاید به دنبال کسب امتیاز ژئوپلیتیک از آن‌ها باشد.

برای نمونه، آمریکا همچنان در تلاش است تا یک توافق تجاری جدید با کره جنوبی منعقد کند. همزمان، وزیر خزانه‌داری، اسکات بسنت، گفته است ایالات متحده «آماده انجام هر کاری است» تا بخت پیروزی خاویر میلی، رئیس‌جمهور آرژانتین، را پیش از انتخابات ۲۶ اکتبر تقویت کند.

جولیانی گفت: «بسیاری اوقات، همین دیپلماسی ورزشی است که فرصت‌هایی را برای رهبران خارجی فراهم می‌کند؛ رهبرانی که شاید در موضوعات دیگر با هم هم‌نظر نباشند، اما می‌توانند پای میز بنشینند. امیدواریم تا زمان آغاز جام جهانی در ژوئن آینده، برخی از این جنگ‌های خارجی را حل کرده باشیم».