مسعود پزشکیان دوباره در نیویورک/ از «گفتوگوی تمدن‌های» خاتمی تا «هاله نور» احمدی‌نژاد؛ روایت 4 دهه حضور روسای جمهور در سارمان ملل
به گزارش اقتصادنیوز، نیویورک دوباره میزبان رئیس‌جمهوری ایران است؛ مسعود پزشکیان برای دومین بار به مجمع عمومی سازمان ملل می‌رود. تجربه چهل‌ساله نشان داده که تریبون سازمان ملل، جایی است که یک جمله یا یک تصویر می‌تواند به نقطه عطف تاریخ سیاست ایران تبدیل شود؛ از گفتوگوی تمدن‌های خاتمی و هاله نور احمدی‌نژاد تا تماس روحانی با اوباما. در این گزارش نگاهی انداخته‌ایم به ماندگارترین لحظات روسای جمهور ایران در نیویورک.
"محمدهادی مرادی" در "اکوایران" نوشت: بار دیگر نگاه‌ها به نیویورک دوخته شده است؛ شهری که این روزها با برگزاری اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل، میزبان سران کشورهای جهان است.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، برای دومین بار راهی این نشست مهم شده است؛ آن‌هم در شرایطی که بحث فعال شدن مکانیسم ماشه و فشارهای تازه علیه تهران دوباره داغ است. در این ایام هر جمله و حتی هر حرکت او می‌تواند حامل پیامی مهم برای افکار عمومی جهان تلقی شود.
اما داستان این سفر و حضور در نیویورک فقط درباره پزشکیان نیست؛ تاریخ حضور روسای‌جمهور ایران در نیویورک پر از صحنه‌هایی است که گاهی حاشیه‌هایشان از متن هم ماندگارتر شده‌اند.
رجایی و نخستین حضور ایران در نیویورک پس از انقلاب
حضور بعد از انقلاب با محمدعلی رجایی در مهر 1359 آغاز شد؛ هرچند او آن زمان نخست‌وزیر بود و برای نشست شورای امنیت به آمریکا رفت، نه مجمع عمومی.
این سفر در مقطعی حساس از تاریخ ایران و انقلاب صورت گرفت؛ هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران.
حرکت مشهور رجایی در آن سفر، در یک کنفرانس مطبوعاتی رخ داد؛ جایی که پای برهنه و مجروحش را به دوربین‌های رسانه‌های جهان برای روایت شکنجه‌های دوران پهلوی نشان داد. تصویری که به تیتر رسانه‌های جهان تبدیل شد.
آیت‌الله خامنه‌ای و تشبیه صدام به هیتلر
سال‌ها بعد در ۱۳۶۶، آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای به عنوان اولین رئیس‌جمهور پس از انقلاب در مجمع عمومی سازمان ملل حاضر شدند. سفر ایشان هم‌زمان با فضای سیاسی حاکم پس از صدور قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ ایران و عراق بودند و تیمی شامل بیژن زنگنه، مصطفی میرسلیم و محمدجواد لاریجانی ایشان را همراهی می‌کردند.
آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رئیس‌جمهوری ایران در چهل و دومین نشست مجمع عمومی در سخنرانی خود با اشاره به جنگ تحمیلی اعلام داشتند که ملت ایران در پی تنبیه متجاوز است.
رئیس دولت‌های سوم و چهارم از کمک کشورهای غربی به رژیم صدام حسین انتقاد کرد و او را با هیتلر مقایسه کرد و در ادامه از رویکرد تبعیض‌آمیز سازمان ملل سخن گفت. رئیس جمهور وقت ایران نسبت به حق وتو و عضویت دائم برخی کشورهای در شورای امنیت هم انتقاد کرد و صراحتاً عنوان کرد این سازمان‌ها نسبت به تخلفات کشورهای غربی از مقررات بین المللی واکنشی نشان نمی‌دهد.
هاشمی، رئیس‌جمهوری غایب ایران در سازمان ملل
اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس دولت سازندگی هیچ‌گاه شخصاً در نشست مجمع عمومی شرکت نکرد و ترجیح داد وزرای خارجه به نمایندگی از دولت در این رویداد حضور پیدا کنند. هیچ متن انگلیسی یا فارسی یا به هر زبان دیگری با عنوان متن سخنرانی هاشمی در مجمع عمومی سازمان ملل وجود ندارد.
علی‌اکبر ولایتی به عنوان وزیر امورخارجه ایران بیشترین تعداد حضور در سازمان ملل را به نام خود رقم زده و در 16 سال مسئولیتش در صدر وزارت خارجه، بارها به نیویورک سفر کرده و در مجمع عمومی سازمان ملل شرکت کرده است.
در زمینه دلایل حضور نداشتن هاشمی‌رفسنجانی در جلسات مجمع عمومی سازمان ملل فرضیه‌ها و نظریه‌پردازی‌های مختلفی بیان شده است.
آنطور که تسنیم در اینباره نوشت، برخی تلاش قدرت‌های غربی برای تحت تعقیب قرار دادن رئیس‌جمهوری ایران در دوران جنگ و پس از آن در دوران سازندگی را یکی از دلایل حضور نداشتن هاشمی‌رفسنجانی در این جلسات می‌دانند و برخی دیگر نیز بیان کرده‌اند که دلیل این کم اهمیت دادن مجمع عمومی سازمان ملل این بوده که اعتراض ایران به سازمان ملل درباره جنگ با صدام و بی‌طرف نبودن این سازمان در جنگ تحمیلی 8 ساله آشکار شود.
برخی دیگر نیز بیان کرده‌اند که جو سنگین شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل علیه کشورمان که به تازگی انقلاب را از سر گذرانده و به صورت مستقیم و غیرمستقیم با بسیاری از کشورها در جنگ 8 ساله درگیر جنگ بود، یکی دیگر از دلایل حضور نداشتن رئیس‌جمهور ایران در این نشست‌ها بوده است.
خاتمی و نظریه «گفتوگوی تمدن‌ها»
سیدمحمد خاتمی، رئیس دولت‌های هفتم و هشتم با تنها دو سفر توانست نام خود را در حافظه جهانی ثبت کند. اولین حضور او با طرح ایده «گفتوگوی تمدن‌ها» موجی از توجه و تحسین در سراسر جهان به همراه داشت. این نظریه به یکی از پرخبرترین پیام‌های ایران پس از انقلاب تبدیل شد.
او در این نشست اظهار کرد: «به نام جمهوری اسلامی ایران، پیشنهاد می‌کنم که به عنوان گام اول سال 2001 از سوی سازمان ملل، سال گفتوگوی تمدن‌ها نامیده شود؛ با این امید که با این گفت‌‌وگو نخستین گام‌های ضروری برای تحقق عدالت و آزادی جهانی برداشته شود.»
این پیشنهاد رئیس‌جمهور وقت ایران با اجماع جهانی به تصویب رسید. خاتمی در سفر به نیویورک برای نخستین بار با ایرانیان مقیم آمریکا نیز دیدار کرد. رییس دولت اصلاحات در جلسه افتتاحیه مجمع عمومی سازمان ملل که بیل کلینتون، رییس جمهور وقت آمریکا نیز در آن سخنرانی کرد، شرکت نکرد اما بیل کلینتون در زمان سخنرانی رییس جمهوری ایران در مجمع عمومی سازمان ملل حاضر شد.
نکته جالب دیگر آنکه در این سفر، هیات ایرانی تنها ۱۲ عضو داشت، اما همین تیم کوچک توانست تصویری متفاوت از ایران به جهان مخابره کند.
احمدی‌نژاد، رکورددار حضور و حاشیه در نیویورک
پس از خاتمی، نوبت به محمود احمدی‌نژاد رسید. رئیس‌جمهوری که رکورددار حضور در نیویورک شد. او در هر 8 سال ریاست جمهوری خود در مجمع عمومی شرکت کرد و هر بار با حاشیه‌ای تازه خبرساز شد.
از ماجرای «هاله نور» پس از نخستین سفرش گرفته تا درخواست ویزا برای ۱۶۰ نفر از همراهان در آخرین سفر سال ۱۳۹۱، نام احمدی‌نژاد با جنجال گره خورد.
محکوم ساختن دولت آمریکا در استفاده از سلاح‌های اتمی و بمب و گلوله‌های اورانیمی علیه مردم عراق و کویت، ارائه سلاح‌های کشتار جمعی به اسرائیل، مانع تراشی بر سر دستیابی ایران و برخی کشورها به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای و درخواست مبارزه جهانی با تروریسم و سلاح کشتار جمعی به عنوان دو تهدید بزرگ جامعه جهانی، جز مهم‌ترین محورهای سخنرانی احمدی‌نژاد در حضور اولش در نیویورک بود که بسیار بحث‌برانگیز شد.
جنجال اصلی این حضور احمدی‌نژاد در سازمان ملل اما پس از بازگشتش شکل گرفت. او پس از بازگشت در جلسه‌ای خصوصی عنوان کرد که هنگام سخنرانی هاله‌ای از نور در اطراف او وجود داشته و حاضرین جلسه نیز آن قدر مشتاق سخنانش بوده‌اند که پلک نزده‌اند.
یکی از حاشیه‌های دیگر احمدی‌نژاد در نشست شصت‌وششم مجمع عمومی بود که بسیاری از نمایندگان کشورهای مختلف حین سخنرانی او سالن را ترک کردند؛ اتفاقی که به تیتر یک رسانه‌های جهان تبدیل شد.
روحانی و تماس تاریخی با اوباما
در ادامه، حسن روحانی با نخستین حضور خود در سال ۱۳۹۲ توانست خبری بسازد که مسیر سیاست خارجی ایران را تغییر داد.
تماس تلفنی ۱۵ دقیقه‌ای با باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا پس از دهه‌ها قطع روابط میان دو کشور، به نقطه عطف این سفر تبدیل شد. این مکالمه نه‌تنها مهم‌ترین حاشیه بلکه به نوعی آغاز مذاکرات هسته‌ای و شکل‌گیری برجام بود.
این سفر در ابتدای راه دولت روحانی بود که بحث توافق هسته‌ای و برداشته شدن تحریم‌ها به اولویت دولت بدل شده بود.
در سال بعد که ایران و کشورهای جهانی به توافق رسیده بودند، محور اصلی، پیاده کردن این توافق بود و در سال سوم (1395) محور اصلی سخنرانی حسن روحانی گلایه از آمریکا در عمل نکردن به وعده‌هایش در برجام بود.
رئیسی و نمایش عکس سردار سلیمانی
پس از روحانی، سیدابراهیم رئیسی در نخستین حضور خود با نمایش تصویری از شهید قاسم سلیمانی و سخنان تند علیه سیاست‌های آمریکا خبرساز شد. همراهی همسر و دخترش نیز از دیگر حاشیه‌های پررنگ سفر او بود.
اولین حضور سید ابراهیم رئیسی در سازمان ملل به سال 1401 برمی‌گردد. سال 1400 نشست مجمع عمومی به‌علت همه‌گیری ویروس کرونا در جهان، به‌صورت ویدیوکنفرانسی برگزار شد و رئیسی ز این طریق سخنرانی کرد.
رئیس دولت سیزدهم در 28 شهریور 1401 عازم نیویورک شد و در مجمع عمومی سازمان ملل با اشاره به ترور سردار قاسم سلیمانی به‌دستور رئیس‌جمهور آمریکا و توسط نیروهای این کشور، عکس این شهید را به‌روی دست گرفت.
رئیسی در میانه سخنرانی خود گفت «فرماندهی و قهرمان جنگ علیه تروریسم و نابودکننده داعش کسی نبود جز سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی. کسی که در راه آزادی ملت‌های منطقه به شهادت رسید و رییس جمهور سابق آمریکا سند این جنایت را به اسم خود زد. رسیدگی عادلانه قضایی به جنایتی که رییس جمهور سابق آمریکا به آن اعتراف کرده، خدمت به انسانیت است»
نگاه‌ها به پزشکیان در نیویورک
اکنون، مسعود پزشکیان بار دیگر این مسیر را در پیش گرفته است. او که سال گذشته نیز با حضور برخی اعضای خانواده‌اش، از جمله دامادش، در هیات ایرانی خبرساز شد، این بار در حالی پشت تریبون مجمع عمومی می‌ایستد که نگاه‌ها بیش از همیشه به سخنان و حرکات او دوخته شده است.
آیا او می‌تواند لحظه‌ای ماندگار و متفاوت در تاریخ دیپلماسی ایران ثبت کند یا باز هم حواشی، متن سخنرانی را تحت‌الشعاع قرار خواهند داد؟
سازمان ملل، ویترینی برای سیاست ایران
چهل سال تجربه نشان داده که سفر به نیویورک تنها یک مأموریت دیپلماتیک ساده نیست. مجمع عمومی سازمان ملل برای روسای‌جمهور ایران به صحنه‌ای بدل شده که گاهی یک جمله یا یک تصویر، بیش از سال‌ها مذاکره اثرگذار است؛ از نظریه «گفتوگوی تمدن‌ها» خاتمی تا «هاله نور» احمدی‌نژاد، از تماس تاریخی روحانی با اوباما تا عکس شهید سلیمانی در دستان رئیسی.
اکنون دوباره نوبت پزشکیان است؛ مردی که باید ببیند آیا می‌تواند از دل فرصت‌های این سفر، لحظه‌ای تاریخی بسازد یا خیر؟
ارسال نظر