عراق در برزخ/ وقتی وفاق به حلقه گمشده ساختار سیاسی بغداد تبدیل می شود
به گزارش اقتصادنیوز، ریسپانسیبل استیت کرفت با انتشار یادداشتس مدعی شد، وقتی رهبران کشورهای عربی برای شرکت در اجلاس اتحادیه عرب به عراق رسیدند، شهری را دیدند که برای جلب توجه آنها مصمم بود.در مسیر ورود به شهر از فرودگاه بین‌المللی بغداد، آنها از کنار مجسمه‌ای گذشتند که محل ترور (شهید) قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس ایران، و(شهید) ابو مهدی المهندس، فرمانده گردان‌های حزب‌الله عراق، در حمله پهپادی آمریکا در سوم ژانویه ۲۰۲۰ را نشان می‌داد. این حمله که بدون رضایت دولت عراق در خاک این کشور انجام شد، خواسته ها برای خروج نیروهای آمریکایی و ائتلاف در عراق را شدت بخشید. این خواسته‌ها هنوز در راهروهای ساختار سیاسی عراق و در خیابان‌های آن طنین‌انداز است.
وفاق حلقه گمشده در عراق
این نشریه در ادامه آورد، با وجود سال‌ها تأخیر در مذاکرات، نیروی ائتلاف متشکل از ۳۰ کشور، موسوم به عملیات «حل ریشه‌ای»، که از سال ۲۰۱۴ برای مقابله با داعش در عراق و سوریه تشکیل شده بود، در سپتامبر ۲۰۲۵ در باب پایان مأموریت خود و تعطیلی ستاد فرماندهی‌اش توافق کرد. اما این پایان کامل حضور نظامی خارجی در عراق نیست؛ چرا که توافق‌نامه شامل بندی است که اجازه ادامه عملیات نظامی در سوریه از مکانی نامعلوم تا سپتامبر ۲۰۲۶ را می‌دهد و بند دیگری وجود دارد که به «شراکت‌های امنیتی دوجانبه به نحوی که از نیروهای عراقی حمایت کند و فشار بر داعش را حفظ نماید» اشاره دارد.در این دو موضوع — ادامه عملیات علیه داعش در سوریه از مکانی نامشخص (احتمالاً شمال عراق/کردستان) و شراکت‌های امنیتی دوجانبه در داخل کشور — اختلافات زیادی در عراق وجود دارد. برخی از جناح‌های سیاسی و مذهبی شیعه و همچنین نیروهای نظامی حامی ایران خواستار خروج کامل و فوری نیروهای خارجی هستند. در مقابل، برخی دیگر معتقدند که حمایت نظامی بین‌المللی ضروری است، به‌ویژه با توجه به تهدید ماندگار داعش و ناپایداری‌های منطقه‌ای مانند تحولات سوریه.یک مقام ارشد سابق ارزیابی صریحی از وضعیت فعلی ارائه می‌دهد:به باورش،«برخی از اردوگاه‌های [شیعی] می‌خواهند نیروهای ائتلاف برای آینده قابل پیش‌بینی باقی بمانند،» او می‌گوید. «نظامیان طرفدار ایران منتظر موضع ایران پس از مذاکرات [با آمریکا] هستند. نخست‌وزیر هم در گفتارش دوپهلو است. اهل سنت و کردها می‌خواهند این نیروها بمانند، نه به خاطر بازگشت داعش، بلکه به عنوان وزنه‌ای در مقابل نفوذ ایران».
اما به باور برخی دیگر، حضور نیروهای خارجی نه منبع ثبات، بلکه منبع ناامنی و مداخله خارجی است. ضیاء الاسدی، وزیر پیشین دولت و نماینده سابق پارلمان که زمانی رهبری فراکسیون الاحرار (صدر) را بر عهده داشت بر این باور است که«حضور هر نیروی نظامی خارجی هرگز منبع ثبات نبوده است. حتی اگر چالش‌های وجودی که ثبات عراق را تهدید می‌کنند همچنان باقی باشند، مقابله با آنها نیازمند اتحاد ملی، همکاری و همبستگی منطقه‌ای و بین‌المللی است و نه نقض قوانین بین‌المللی و حاکمیت کشورها،» ژ. «به همین و دلایل دیگر، اکثر نیروهای شیعه اصرار دارند که نیروهای آمریکایی هر چه زودتر خارج شوند». در میان جمعیت اهل سنت عراق، احساسات عمدتاً بی‌طرفانه است و اغلب میان بی‌تفاوتی تا عقلانیت محتاطانه متغیر است. بسیاری از عراقی‌ها، فارغ از خطوط فرقه‌ای و سیاسی، خواهان ترتیبات راهبردی و مذاکره‌شده هستند، نه خروج شتاب‌زده. این دیدگاه‌های پیچیده و گاه متناقض نشان می‌دهد که آینده نامشخص چگونه بار سنگینی بر دوش کشوری است که هنوز در تلاش برای رسیدن به وفاق است.الاسدی نسبت به هرگونه مذاکرات طولانی مدت تا زمانی که نیروهای خارجی در خاک عراق حضور دارند، بدبین است و می گوید:مادامی که همه نیروهای خارجی به طور کامل و بدون قید و شرط از عراق خارج نشوند، هر مذاکره‌ای تحت تأثیر حضور آنها خواهد بود. به باورش «تمام بهانه‌ها و توجیهات برای وجود آنها فاقد پایه محکم است. نقطه شروع باید فقط ‘منافع ملی عراق’ باشد که از منظر خالص و واقعی عراقی‌ها دیده شود — نه بر اساس جناح‌بندی، فرقه‌گرایی یا قومیت.
آینده مبهم عراق
این نشریه در ادامه آورد، در نهایت، بحث‌های مربوط به پایان حضور نیروهای خارجی به دو پرسش اساسی برمی‌گردد: آیا نیروها خواهند رفت و آیا باید بروند؟ پاسخ‌ها اغلب مشروط و مبهم‌اند. قطعاً اگر دولت عراق دستور دهد، نیروهای همه کشورها خارج خواهند شد. آنها در سال ۲۰۱۴ زمانی که ارتش عراق پس از حمله داعش در بحران بود، وارد شدند و این ورود با ضعیف‌ترین مدارک — نامه دعوت وزیر خارجه هوشیار زیباری به کشورهای خارجی برای حمایت از عراق در مبارزه با داعش — انجام شد. این نامه شامل تعهدات قراردادی نبود و توافق‌نامه رسمی وضعیت نیروها که در ۲۰۰۹ مذاکره شده بود و در ۲۰۱۱ منقضی شد، در آن مطرح نشد. بلکه این یک اقدام اضطراری بود که برای بازگرداندن وضعیت نظامی رو به وخامت حیاتی بود. یازده سال بعد، کمتر کسی ادعا می‌کند داعش تهدید وجودی برای عراق است. داعش در ۲۰۱۷ شکست خورد و تعداد اندک «عناصر سرکش» و «خانه‌خواب‌ها» در عراق عمدتاً توسط نیروهای امنیتی عراق که مجدداً مسلح و بازسازی شده‌اند، هدف قرار می گیرند. منتقدان می‌گویند هدف حضور ائتلاف مشاوره، کمک و توانمندسازی نیروهای شریک تا زمانی است که نیروهای امنیتی عراق بتوانند به تنهایی داعش را شکست دهند و همکاری امنیتی بلندمدت باشد، اما این هدف سال‌ها پیش محقق شده است. برای بسیاری، ائتلاف دیگر ضروری نیست و وقت آن است که نامه دعوت لغو و حضور نیروهای خارجی پایان یابد.
با این حال، آیا باید همه نیروهای خارجی بروند؟ هنوز استدلال هایی برای همکاری امنیتی بلندمدت وجود دارد که مستلزم حمایت خارجی، و احتمالاً حمایت «میدانی» است. توافق‌نامه خروج، کمیسیون عالی نظامی را برای بحث‌های دوره‌ای پیش‌بینی کرده و راهی برای حفظ یا استقرار نیروها در آینده باز گذاشته است. برای الاسدی، این کار لازم نیست. او معتقد است ارتش ملی قوی می‌تواند بدون وابستگی به حمایت خارجی کشور را دفاع کند اگر دولت بودجه آموزش، تجهیزات مدرن، پشتیبانی اطلاعاتی و ارتقاء فناوری را فراهم کند. به باورش، ساخت ظرفیت و زیرساخت ارتش عراق بسیار بهتر و آسان‌تر از اتکا به نیروهای خارجی استاو می‌گوید. رویکرد «خود انجام بده»، همراه با درس‌های تلخ پنج سال جنگ سخت علیه داعش، تصمیم درستی است. مقام ارشد سابق نظر متفاوتی دارد و می‌گوید: «موضع مسئولانه عراق این است که حضور نیروهای ائتلاف را حفظ کند اما در زمینه‌های فنی و اطلاعاتی که با نیروهای ضدتروریسم عراق همکاری کنند، نه نیروهای رزمی در پایگاه‌های امن». او اضافه می‌کند: «من فکر می‌کنم نیروهای امنیتی عراق قادر به مقابله با شورش‌های متوسط در دو جبهه هستند، اما نه با ارتش تروریستی تهاجمی همانند ۲۰۱۴. در شرایط بحرانی، داعش حدود ۱۰۰ هزار مبارز در جبهه عراق-سوریه داشت. نیروهای امنیتی عراق نمی‌توانند آن را مدیریت کنند». از بسیاری جهات، هر دو دیدگاه درست است. تهدید داعش کاهش یافته و تهدیدهای وجودی که نیازمند نیروهای عظیم آموزش‌دیده و مجهز به استانداردهای جهان اول باشند، اندک است. حتی در وضعیت کنونی، شاخص قدرت نظامی جهانی عراق را به عنوان ششمین قدرت نظامی خاورمیانه می‌سنجد، قوی‌تر از امارات، اردن، قطر و دیگر نیروهای دفاعی مدرن منطقه. با این حال، نیروهای امنیتی عراق در حال حاضر در قابلیت‌ها شکاف‌هایی دارند به دلیل وابستگی طولانی‌مدت به حمایت خارجی (به ویژه در سامانه‌های موشکی دفاع هوایی مؤثر، هواپیماهای جنگنده و ترابری کافی و تقریباً فقدان بالگرد). همچنین، آنها عمدتاً بر اطلاعاتی تکیه دارند که از متحدانشان دریافت می‌کنند. همان‌طور که الاسدی و مقام سابق اشاره کردند، ارتش عراق هنوز بالغ نشده، هرچند در نحوه انجام آن اختلاف نظر دارند. پس از اجلاس عربی، توسعه نیروهای امنیتی عراق و ادامه حضور نیروهای خارجی به محور اصلی بحث ملی درباره حاکمیت، امنیت و نقش در حال تحول عراق در منطقه‌ای گرفتار ائتلاف‌های متغیر و تعارضات حل‌نشده بازگشته است. بی‌ثباتی وضعیت روزمره است. به همین دلیل، عراق به نهادی امنیتی توانمند برای دفاع خارجی و داخلی نیاز دارد. اما پرسش باقی می‌ماند: آینده عراق باید توسط یک اتحاد حفظ شود یا خود عراق؟
ارسال نظر