مسقط و عبور از بن بست رایزنی‌ها/ ساز مخالف شاهین‌های آمریکایی به صدا در آمد؛ اروپا به تکاپو افتاد؟
به گزارش اقتصادنیوز، نیویورک تایمز با انتشار یادداشتی مدعی شد: نخستین دور مذاکرات میان ایالات متحده و ایران درباره برنامه هسته‌ای تهران، روز شنبه برگزار و نشانه‌هایی از جدیت طرفین برای رسیدن به نقطه‌ای جهت توافق بیش از هر زمان دیگر برجسته شد.
حال گفتوگوها قرار است شنبه آینده ادامه یابد، اما مسیر دشوار از همین جا آغاز می‌شود؛ چرا که به ادعای این نشریه، محافظه‌کاران و مخالفان در داخل ایران و آمریکا و همچنین اسرائیل، ساز مخالف زده و شاید برای توقف رایزنی‌ها خیز بردارند.
با این همه، گفت‌وگوهای عمان از نظر ساختار نویدبخش کارآمدی است. در حالی که توافق ۲۰۱۵ میان ایران و شش قدرت جهانی -پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد به‌اضافه آلمان و با میانجی‌گری اتحادیه اروپا- پس از دو سال مذاکره حاصل شد، مذاکرات کنونی به‌صورت دوجانبه میان ایران و ایالات متحده در جریان است و اروپا، روسیه و چین در حاشیه قرار دارند.
روزنه‌ای برای امید
در همین راستا، علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بحران بین‌المللی، در گفت‌و‌گو با نیویورک تایمز مدعی شد: «این شروع، بهترین حالتی بود که می‌شد انتظار داشت. ممکن بود گفتوگوها به بن‌بست برسند، اما طرفین توافق کردند نشست‌های بعدی ادامه یابد، در پایان جلسه کنار هم قرار گرفتند و در باب هدف نهایی به توافق رسیدند».
نکته مهم آن بود که ترامپ و ویتکاف تأکید کردند هدف اصلی‌شان جلوگیری از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران (گریز از آستانه هسته‌ای است)؛ این در حالی است که پیش از آغاز رایزنی‌ها، مقامات دولت ترامپ مدعی بودند که در کنار توقف برنامه هسته‌ای ایران، برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای تهران هم باید در دستور کار قرار داشته باشد.
این در حالی است که ایران به‌صراحت اعلام کرده که چنین خواسته‌هایی ادعایی را بر نمی‌تابد و اگر چنین گزاره‌هایی در دستور کار باشد، مذاکرات پیش از شروع شکست خواهد خورد. بنابراین، اگر هدف تنها جلوگیری از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران باشد و دولت ترامپ بر این موضع پایبند بماند، احتمال موفقیت مذاکرات به‌مراتب افزایش می‌یابد.
ولی نصر، استاد دانشگاه جانز هاپکینز، در این باره مدعی شد: «مقام‌های رسمی ایران فقط برای یک دیدار تشریفاتی به عمان نیامده بودند؛ هدفشان شکستن بن‌بست حاکم با آمریکا بود و مهم‌تر از آن، شنیدن مستقیم خط قرمزهای واقعی واشنگتن. حال اگر شرط آمریکا توقف پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران باشد، آنگاه می‌توان درباره سطح غنی‌سازی، میزان بازرسی‌ها و دیگر جزئیات مذاکره کرد. اما ایران نمی‌خواهد وارد توافقی شود که نتواند آن را اجرایی کند و دوباره با تحریم یا حتی تهدید به رویارویی ادعایی روبه‌رو شود. خواسته ایران روشن است؛ لغو معتبر تحریم‌ها و توافقی پایدار».
ایران اعلام کرده که برنامه هسته‌ای‌اش غیرنظامی است. با این همه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با انتشار داده‌های ادعایی مدعی است: ایران اورانیوم غنی‌سازی شده در اختیار دارد و قادر به عبور از آستانه گریز هسته‌ای است. در همین راستا، نصر ادعا کرد: با وجود بی‌اعتمادی به ترامپ، گروهی مدعی‌اند او بیش از دیگر رؤسای‌جمهوری آمریکا می‌تواند پایداری توافق را تضمین کند و در برابر شاهین‌های جمهوری‌خواه بایستد. ایرانی‌ها هرگز به بایدن اعتماد نداشتند که بتواند توافق را اجرا کند و نگذارد کنگره آن را تضعیف نماید».
سیگنال واشنگتن به تهران
همزمان صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا فعال در اندیشکده چتم هاوس هم در گفت‌و‌گو با نشریه نیویورک تایمز مدعی است: «در شرایط کنونی، توافق در مسقط بهترین نقطه‌ای است که پس از یک نشست اولیه می‌توان به آن رسید. بیانیه‌های مثبت از هر دو طرف، برنامه‌ریزی برای ادامه مسیر، درک متقابل از فوریت وضعیت و نشانه‌هایی از عمل‌گرایی در هر دو طرف دیده می‌شود».
وکیل تأکید کرد: «البته، چالش‌های اصلی هنوز در پیش است. توافقی جدی، هم پیچیده و هم فنی خواهد بود و نیازمند زمان است. همچنین باید در برابر کارشکنی محافظه کاران و مخالفان در داخل ایران و آمریکا و همچنین ماجراجویی‌های اسرائیل مقاوم بماند. اسرائیل که با توافق ۲۰۱۵ مخالف بود، خواستار برچیده شدن برنامه هسته‌ای ایران است و همچنان بر لزوم اقدام نظامی ادعایی پیشگیرانه به تهران تأکید دارد. با این حال، آنگونه که ناظران می‌گویند اعلام رسمی رایزنی با تهران توسط ترامپ آن هم با حضور نتانیاهو در کاخ سفید، اسرائیلی‌ها را دلسرد کرد. در آن بازه زمانی نگرانی در صورت « بی‌بی» به خوبی دیده می‌شد.
نصر در این باره گفت: «ایران موضع‌گیری ترامپ در آن شرایط را پیامی قوی از سوی رئیس جمهوری آمریکا تلقی خواهد کرد و بدین نتیجه رسیده که ترامپ تحت نفوذ اسرائیل و شخص نتانیاهو قرار ندارد».
امید آن است که در یکی دو نشست آینده، توافقی موقت حاصل شود؛ توافقی که اعتماد دو طرف را جلب کرده و راه را برای توافق نهایی هموار کند. این توافق می‌تواند شامل توقف غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران و افزایش بازرسی‌ها در برابر تعلیق بخشی از تحریم‌های آمریکا باشد. نصر در این باره مدعی است که ایران به احتمال زیاد بر فرایندی تدریجی و مرحله‌ای تأکید خواهد کرد که ممکن است چند سال طول بکشد، تا توافق در برابر تغییر دولت‌ها آسیب‌پذیر نباشد و امنیت ایران تقویت شود. با این حال، ایران دلیلی برای طولانی کردن مذاکرات ندارد.
علی واعظ هم در گفت و گو با نیویورک تایمز ادعا کرد: «اهرم ایران، توان غنی‌سازی این کشور است و زمان بیشتر، این اهرم را قوی‌تر نمی‌کند.» از سوی دیگر، «بمب ساعتی تحریم‌های بازگشت‌پذیر» هم در حال تیک‌تاک است. تحریم‌هایی که در توافق ۲۰۱۵ تعلیق شدند، می‌توانند از سوی هر یک از طرف‌های امضاکننده -خواه اروپا یا آمریکا- در صورت عدم دستیابی به توافق یا پیشرفت قابل‌توجه، دوباره اعمال شوند. اما این امکان فقط تا ۱۸ اکتبر وجود دارد؛ تاریخی که پس از آن، مکانیسم ماشه فعال می‌شود.
مقامات می‌گویند که اروپا در حال بررسی راه‌هایی برای تمدید این مهلت است، اما سازوکار مشخصی برای آن وجود ندارد. در هر حال، کارشناسان معتقدند ایران نمی‌خواهد مسئول شکست مذاکرات شناخته شود. در صورت شکست مذاکرات و وقوع رویارویی، تهران بتواند واشنگتن را مقصر بدعهدی و فریبکاری معرفی کند. وکیل در این باره گفت: اگر توافقی حاصل شود، ایران این‌بار خواستار تضمین‌هایی است مبنی بر این‌که توافق پایدار خواهد بود و منافع اقتصادی ملموس و بلندمدتی برایش به همراه خواهد داشت.
او افزود: «ایران می‌خواهد بداند ترامپ چطور می‌تواند تضمینی ارائه دهد که دیگر رؤسای‌جمهور قادر به ارائه‌شان نبودند. در مقابل، ایالات متحده خواستار تضمین‌هایی از سوی ایران است؛ تضمین‌هایی ادعایی که می‌تواند به امنیت اسرائیل و ثبات خاورمیانه منوط باشد.
وکیل تأکید کرد: «توافق باید برای هر دو طرف سودمند باشد، اما برای تحقق آن، نیاز به اعتماد و پاسخ‌گویی است؛ چیزی که در حال حاضر میان دو طرف وجود ندارد».
