درس‌های نوبل 2025 برای اقتصاد ایران | چرا نوبل اقتصاد به نوآوری تعلق گرفت؟
به گزارش اقتصادنیوز، «چرا نوبل اقتصاد به نوآوری تعلق گرفت؟» این سوالی است که هفته نامه تجارت فردا در شماره جدید خود به آن پاسخ داده است.
محمد طاهری، سردبیر هفته نامه تجارت فردا در سرمقاله این شماره نوشت؛
اگر جایزه نوبل «سایمون کوزنتس» را به‌دلیل تفسیر تجربی‌اش از مبحث «رشد اقتصادی» در نظر بگیریم، تا امروز دست‌کم 9 اقتصاددان به‌خاطر پژوهش در این حوزه برنده جایزه نوبل اقتصاد شده‌اند. نقش این اقتصاددانان در تبیین ادبیات رشد و سیاست‌گذاری مرتبط با آن در بسیاری از کشورها مهم و اثرگذار بوده است.
پس از «سایمون کوزنتس»، «رابرت سولو» برای تبیین رابطه میان سرمایه، نیروی کار و پیشرفت فناوری، این جایزه را دریافت کرد. «داگلاس نورث» به‌دلیل بررسی نقش نهادها در رشد اقتصاد و «رابرت لوکاس» برای بسط نظریه انتظارات عقلانی و اثر آن بر مدل‌های رشد، برنده نوبل شدند. «پل رومر» به‌خاطر بسط و توسعه نظریه رشد درون‌زا و تأکید بر نقش نوآوری و دانش در رشد اقتصاد و «ویلیام نوردهاوس» برای تلفیق تحلیل‌های رشد با تغییرات اقلیمی مفتخر به دریافت این جایزه شدند.
چند روز پیش نیز «فیلیپ آگیون»، «پیتر هویت» و «جوئل موکر» سه نظریه‌پرداز برجسته رشد، برندگان نوبل اقتصاد ۲۰۲۵ شدند. یافته‌های آگیون و هویت نشان می‌دهد که نوآوری چگونه از طریق نوسازی فناوری، تشدید رقابت و افزایش بهره‌وری، موتور اصلی رشد پایدار است. موکر نیز یادآور می‌شود که رشد اقتصاد تنها به سرمایه و فناوری وابسته نیست، بلکه به فرهنگی نیاز دارد که در آن دانش تجربی، رقابت ایده‌ها و پذیرش شکست ارزشمند شمرده شود.
اما پرسشی که این هفته در تجارت‌فردا سعی کرده‌ایم به آن پاسخ دهیم این است؛ حال که مبحث رشد تا این اندازه اهمیت آکادمیک دارد، اقتصاد ایران تا چه اندازه از یافته‌های دانشمندان این حوزه بهره برده است؟
اقتصاددانانی که در ارتباط با مبحث رشد، برنده جایزه نوبل شده‌اند بر عواملی مانند پیشرفت فناوری، نوآوری، نهادها و تخریب خلاقانه تأکید کرده‌اند که رشد پایدار را ممکن می‌کند. با این حال شواهد متقن نشان می‌دهد که اقتصاد ایران بهره قابل توجهی از این دستاوردهای علمی نداشته است.
مدل رشد سولو نشان داد که نه انباشت سرمایه که پیشرفت فناوری، عامل اصلی رشد بلندمدت است. با وجود این، شواهد نشان می‌دهد که در کشور ما از ظرفیت نوآوری و ارتقای فناوری برای به حرکت در آوردن اقتصاد استفاده نمی‌شود و ایران به دلیل انرژی ارزان و فشار تحریم‌ها به بهشت فناوری‌های فرسوده و آلوده کننده محیط زیست تبدیل شده است.
در مرحله بعد، پل رومر بر نقش دانش و رشد درون‌زا تأکید داشت، اما رتبه نازل نوآوری ایران در میان کشورهای جهان و تداوم مهاجرت متخصصان، نشان می‌دهد احترام سیاستمداران ما به نیروهای خلاق جامعه اندک بوده است. هرچند استارت‌آپ‌ها و بنگاه‌های نوآور در تحرک اقتصاد ایران نقش دارند اما موانعی همچون تحریم‌ها، تهدیدها، انحصارها، نااطمینانی‌ها و محدودیت‌های مالی و فیلترینگ مانع گسترش این اکوسیستم شده‌اند.
نوردهاوس بر پیوند رشد اقتصاد با پایداری محیط‌زیست تأکید کرد؛ در حالی‌که در کشور ما حتی تأمین آب آشامیدنی و هوای پاک نیز به دشواری صورت می‌گیرد و اقتصاد ما وجود با ناترازی‌های بحران‌آفرین در زمینه آب و انرژی، از این دیدگاه بهره‌ای نبرده است. داگلاس نورث نیز بر اهمیت و نقش نهادهای کارآمد در تحرک اقتصادها تأکید داشت، اما اقتصاد ایران، بی‌بهره از نهادها، گرفتار ناکارآمدی، فساد اداری و بی‌ثباتی در حقوق مالکیت شده که مانع تحقق آموزه‌های داگلاس نورث شده است.
برندگان نوبل امسال نیز بر تخریب خلاقانه و فرهنگ رشد تأکید دارند. در کشور ما اما صنایع دولتی و شبه‌دولتی با حمایت‌های گسترده، مانع ورود رقبای نوآور می‌شوند؛ در حالی‌که در مدل تخریب خلاقانه، بنگاه‌های ناکارآمد باید جای خود را به بنگاه‌های کارآمدتر و نوآور بدهند.
همچنین، عده‌ای صاحب قدرت اقتصادی و سیاسی به خاطر نفع گروهی خود و به هزینه عدم پیشرفت کل جامعه، همه منافذ خلاقیت و نوآوری را مسدود کرده‌اند و نفع‌شان در این است که اقتصاد بسته بماند و آزادی عمل عاملان اقتصادی هرگز محقق نشود.
به این ترتیب اقتصاد ما به‌دلیل نفوذ گروه‌های ذی‌نفع، فساد گسترده، ساختار ناکارآمد، استمرار تحریم‌ها و نا‌اطمینانی زیاد، نه تنها در مسیری که متخصصان رشد ترسیم کرده‌اند حرکت نمی‌کند که بر خلاف جهت آن گام بر می‌دارد. نرخ رشد پایین‌تر از میانگین جهانی و گسترش روز‌افزون بیکاری و فقر در کشور ما نشان می‌دهد که مسیر رشد مستمر و پایدار هنوز هموار نشده است.
نوبل 2025 که در حقیقت تئوری حرکت کشورها در عصر جدید است، می‌تواند تلنگری به سیاستمداران ایرانی باشد تا از سیاست‌های منسوخ و ناکارآمد فاصله بگیرند و با برداشتن انحصارها به نیروهای جوان و با انگیزه اجازه دهند تا با نوآوری و خلاقیت، جامعه و اقتصاد را از تله ورشکستگی و فقر روز افزون نجات دهند.
ارسال نظر