اقتصادنیوز: متخصصان علوم سیاسی معتقدند همه راه‌ها به سیاست ختم می‌شود؛ اما پرسش اساسی این است که کدام سیاست می‌تواند زمینه‌ساز توسعه باشد؟ سیاست به‌مثابه امر حکومت، حکمرانی، وفاق یا تعارض یا سیاست به‌عنوان امر اجتماعی و خیابانی؟

ارزیابی به‌عنوان یکی از مراحل کلیدی در چرخه سیاستگذاری عمومی، نه‌تنها جایگاه پایانی در فرآیند را به خود اختصاص می‌دهد، بلکه تضمین‌کننده اثربخشی، پاسخ‌گویی و تحقق اهداف سیاست‌ها نیز هست.

مرحله اجرا در چرخه سیاستگذاری عمومی به‌عنوان یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین مراحل، در کشور ما با چالش‌های جدی روبه‌رو است.

حکومت‌(Government) را می‌توان به مثابه ماشینی پیچیده تصور کرد که نهادها و نخبگان در آن به عنوان مهره‌ها و چرخ‌‌‌دنده‌ها عمل می‌‌‌کنند. در این ساختار، قدرت در قالب قواعدی خاص شکل می‌گیرد که کارکرد صحیح ماشین حکومت را تضمین می‌‌‌کند. در برخی مواقع، نهادها و مهره‌ها ممکن است از قدرت خود برای حذف و طرد استفاده کنند‌ که می‌تواند به تخریب و فرسایش این ماشین منجر شود. در این راستا، قواعد وفاق ملی می‌تواند قدرت دولت کشور را افزایش دهد. وفاق در صورت‌‌‌های فایده‌گرایانه، قراردادگرایانه، منفعتی، مصلحتی، حکومتی یا اجتماعی آسیب‌زا است، اما وفاق ملی برای کشور راه‌‌‌گشا است.

توافق جامع هسته‌ای موسوم به برجام، میان ایران و کشورهای ۱+۵، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دیپلماتیک ایران در دهه اخیر محسوب می‌شود.

در عصر هوش مصنوعی و پیشرفت‌های علمی سریع، دانشگاه‌ها به‌عنوان نهادهای تولید و گسترش علم، با چالش‌های جدی مواجه هستند.

سیاست‌های عمومی چرخه‌ای تکراری و قواعد مشخصی دارند، اما اگر هرکدام از مراحل بررسی و تحلیل علمی نشوند، اشتباهات تکراری سراسر سیاست‌های عمومی کشور را فرا خواهد گرفت.

در روابط بین‌الملل، نظریه بازی‌ها به‌عنوان یک ابزار مفید برای تحلیل تعاملات پیچیده منطقه‌ای و جهانی استفاده می‌شود. یکی از مهم‌ترین بازی‌های استراتژیک در خاورمیانه بین ایران و اسرائیل است.

زمانی که رئیس‌جمهور جدید روی کار می‌آید نیاز به دکترینی دارد که همه سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات در ذیل آن تعریف شود.

سیاستگذاران در باب علل حکمرانی گاهی به نظم، فضیلت، امنیت، آزادی یا عدالت تمسک می‌جویند. عدالت یکی از غایت‌های حکمرانی است.

نگاه به محیط بین‌الملل و اینکه جایگاه کشورها در قرن بیست‌ویکم چه خواهد بود تصویری در ذهن سیاستمداران ایجاد خواهد کرد که یکی از مولفه‌های شکل‌دهنده به سیاست خارجی را به وجود می آورد.

سیاست از جنس خبر نیست؛ چراکه خبر واقعیت را با قصد‌های مختلف بازنمایی می‌کند. حاکم شدن خبر به جای سیاست ذهن‌ها را مشوش و جنگ روایت را ایجاد می‌کند. جنگی که یارکشی می‌کند و هرگونه میانه‌روی و اعتدال را منکوب می‌سازد.

گاهی نباید کاری کرد و می‌‌توان به نظاره نشست و مشاهده کرد چگونه آزادی دارای مبنا است و می‌‌تواند مناسبات انسانی را شکل دهد. اشتباه ما انسان‌‌ها آنجاست که گمان می‌‌کنیم عقل ما به کمال است و همه چیز را می‌‌دانیم. ناشناخته‌ها یا همان متغیرهای بی‌شماری که از کنترل ما خارج است، آن‌قدر زیادند که هرگونه دستکاری خودخواهانه باعث از بین رفتن نظم طبیعی می‌‌شود.

علم و قدرت یا قلم و شمشیر رابطه‌‌ای نزدیک با هم دارند و علم بی‌‌عمل همانند مال بی‌‌تجارت است. دانشمندان بدون نزدیکی به میدان قدرت نمی‌‌توانند اثربخشی و کارآیی نظریه خود را تحلیل کنند و میدان عمل به علم و روبناهای معرفتی نیاز دارد تا بتواند کارآمد باشد.

قاعده کشورداری آن است که حکومت به هیچ نهاد، صنف و گروهی باج ندهد و چون برنامه‌ای به‌صورت قانونی تصویب شد، محل نزاع نباشد.

گاهی سیاست‌‌ها تکراری و کلیشه‌‌ای است و هر سیاستگذار و سیاستمداری می‌‌آید در تله آن گرفتار می‌شود. سیاست دادن یارانه، تک‌نرخی کردن ارز، کمک به تولیدکنندگان، یاری رساندن به طبقات و دهک‌های پایین. اجرای عدالت خواسته اغلب دولت‌هایی بوده است که به قدرت رسیده‌اند.

زمانی چهارراه بودن ایران عامل حمله قبایل دارای عصبیت بود که تمدن و دستاوردهای فرهنگی ایران را نابود می‌کردند.

چرخش قدرت در کشورها با شیوه‌های دموکراتیک انجام می‌گیرد و کسانی که روی کار می‌آیند به قصد اعمال اراده سیاسی و پیشبرد برنامه‌ها سعی می‌کنند مجریان هم‌نظر خود را بر مسند امور بنشانند.

زمانی که واژگان از تاریخ و فلسفه جدا می‌شود و بدون توجه به تجربیات گذشته، سند، برنامه، پیوست و حتی قانون تصویب می‌شود، با پدیده تورم طراحی سیاست در دستگاه سیاستگذاری مواجه خواهیم شد.

ایران تنها یک کشور همانند دویست کشور جهان نیست، بلکه ایران دارای جغرافیا، تاریخ و به‌ویژه اندیشه و فرهنگی است که در هر زمان حضور فعال و بازیگری مناسبی داشته باشد، صلح و آبادانی ایجاد شده است.

بیماری‌های فراگیر که برای جوامع انسانی در تاریخ بحران به‌وجود آمده‌اند، اغلب مغلوب می‌شوند و خرد انسان توانایی فائق آمدن بر آنها را دارد؛ اما جامعه پس از بحران دیگر به شرایط قبل بازنخواهد گشت و تغییرات عمده‌ای روی می‌دهد.

برنامه‌نویسان اقتصادی و اجتماعی گمان می‌کنند همه چیز می‌دانند و بر همه متغیرها اشراف دارند و می‌توانند محیط پیرامون خود را برنامه‌ریزی کنند.

در سیرالملوک‌ها، گرد آمدن خلق موجب حکمرانی است و اگر خلق رنجه گردند به آن ماند که حکومت سر پادشاهی ندارد. سر زدن به مردم و جویای احوال آنها بودن از یکسو حکومت را بر روال امور آگاه سازد و کارگزاران را هوشیار اما از سوی دیگر می‌تواند موجبات بر هم زدن ترتیبات را فراهم سازد.

انسان‌ها موجوداتی خردمند هستند و می‌توانند با محاسبه مخاطرات زندگی جمعی را کاهش دهند و به سمت افزایش زمان فراغت حرکت کنند. شیوه علمی فکر کردن در باب سیاست باعث شد سازوکار قرارداد اجتماعی خطرات جنگ را کاهش دهد.

گاهی سیاستگذاری به نتیجه نمی‌رسد و در حد گفتار درمانی باقی می‌ماند. به این شکل که سیاستمداران گمان می‌کنند چون از طریق رای مردم یا انتصاب به مقامی دست یافته‌اند، باید زمین و زمان را تغییر دهند و سیاست و برنامه‌ای را دنبال کنند.

مقامات عالی وقت زیادی برای طراحی، اجرا و ارزیابی سیاست‌ها ندارند و همیشه مجبور می‌شوند دست به گزینش و انتخاب بزنند. آنچه مدام در حال تکرار است، گزینش اشتباه و ناکارآمدی است که در سیاستگذاری‌ها اتخاذ می‌شود.

غول بنیادگرایی از شیشه بیرون جهیده است و از شکل جنبشی کوهستانی و اشراری راهزن تبدیل به امارتی اسلامی گردیده است. پیشروی های سریع تاریخ سازی قهرمانانه شکست انگلیس، شوروی و آمریکا را به فتوحات خود اضافه خواهند کرد و با آنکه با همسایگان و قدرت های بزرگ بین المللی و منطقه ای مذاکره صلح انجام داده اند اما ایدئولوژی آنها بسط گرایانه است.

سوال‌های مطرح‌شده از سوی صداوسیما برای مناظره‌های انتخاباتی در قالب مکتب وابستگی طراحی شده بود.

ریاست‌جمهوری در ایران اهمیت دارد؛ زیرا هر گاه مردم در انتخابات شرکت می‌کنند و فردی دومین جایگاه سیاسی در ایران را به دست می‌آورد، گفتمان جدیدی در سیاست داخله و خارجه شکل می‌گیرد.

تفکر در باب سیاست خارجی ویژگی عقل سیاسی مدرن است؛ چراکه تا دولت ملی ایجاد نشود که بخواهد تدابیری برای تنظیم مناسبات با سایر دولت‌ها اتخاذ کند، سیاست خارجی شکل نمی‌گیرد.

اسطوره‌ها اولین صورت‌بندی‌های اندیشه هستند و قدرت آنها ارتباط زیادی با ضعف تکنولوژی دارد. تکنولوژی ابزارهایی است که انسان برای مدیریت محیط اختراع می‌کند و در خدمت می‌گیرد تا بتواند بر بیماری، جنگ، بی‌ثباتی و... غلبه پیدا کند.

دولت-کشور ایران هرچند قدیمی است، اما نتوانسته است به درستی فرآیند تکنولوژی‌های قدرت جدید و اندیشه حکمرانی معاصر را کسب کند. فرآیند حکومت‌مند شدن در اروپا همزمان با افکار ماکیاولی، اسپینوزا و‌ هابز شروع شد.

تحولات منطقه که در حال شکل‌گیری اتحادیه‌های عربی و ترکی است و همین‌طور ایجاد محدودیت برای ایران در مناسبات انرژی و ارتباطات بین‌المللی، لزوم توسعه سیاست خارجی و تداوم آن را ایجاد کرده است.

سیاست بیش از آنکه فکر می‌کنید اهمیت دارد و همگان گمان می‌برند که اوضاع همیشه ثابت است.

همه انسان‌ها با هم برابر هستند، منابع بی‌شمار است، همه باید سهم یکسانی داشته باشند، ثروتمندان همه ابزارهای قدرت را در اختیار دارند، جهان در دست سرمایه‌داران است و سیستم سرمایه‌داری عامل بدبختی بشر محسوب می‌شود.

​ایران جغرافیای فرهنگی به اندازه فلات ایران دارد و جغرافیای تاریخی ایران نیز از هند و چین تا شمال آفریقا را در برمی گیرد. اشتراکات زبانی، آیینی، مذهبی و تاریخی با کشورهای منطقه باعث شده است که قدرت نرم برای ایران شکل گیرد.

کشورهای زیادی درگیر بحران کرونا شده‌اند و به علت ناشناخته، ناگهانی و فراگیر بودن این ویروس، سیاست‌های متفاوتی دنبال شده است.

نخبگان جامعه که اغلب فنون به‌کار بردن قدرت در ابعاد وسیع را دارند، با سازوبرگ‌های فیزیکی و ایدئولوژیک می‌توانند حکومت را سامان‌دهی کنند. به علت آنکه در غیاب قدرت مرکزی و نبود حکمرانی دارای حاکمیت، شورش، بی‌ثباتی، جنگ، آشوب و جنگ همه علیه همه صورت می‌گیرد، وجود حکومت الزامی است.

برنامه همکاری جامع ۲۵ ساله ایران و چین که از سوی ایران ارائه شده است به خصوص بعد از حضور وزیر امور خارجه در مجلس نگرانی‌هایی در میان تحلیل‌گران و شهروندان ایجاد کرده است. وزارت خارجه و رسانه‌های رسمی اعلام می‌کنند هنوز اتفاقی نیفتاده است، بلکه پیشنهادهایی برای همکاری جامع و بلندمدت به چین داده شده است.

کلمه‌ها مهم هستند و اگر درست به کار نروند می‌توانند خطاهای سیاست‌گذاری را رقم زنند. در تحلیل پژوهشگران که اغلب در رشته‌های غیر از علوم سیاسی تخصص دارند و در باب سیاست‌گذاری عمومی می‌نویسند و همین‌طور در ادبیات سیاستمداران به وفور اشتباهات کلیشه‌ای در باب دولت وجود دارد.

شهروندان مطالبات زیادی از سیستم سیاسی دارند و در قالب افکار عمومی با ابزارهای صنفی، حزبی، گروه‌های فشار و رسانه‌ها سعی می‌کنند اعلام کنند که اولویت مطالبات آنها چیست. به عنوان مثال بر اساس پژوهش‌های دانشگاهی و نهادهای سیاست‌پژوه در ایران بیکاری، کم‌آبی، کاهش توان اقتصادی، محیط‌زیست، وضعیت دیپلماسی، شاخص‌های دولت الکترونیک و وضعیت حکمرانی خوب در ایران مطالبات در اولویت است.

تحولاتی که در آمریکا و برخی از کشورها شاهد هستیم، نتیجه تکثیر ذهنیت‌هایی در مدیریت کلان است که می‌تواند در هر جامعه‌ای سربرآورد. امروزه رویه‌های سیاست‌گذاری در کشورها اغلب به علت تفرقه شهروندان، ضعف نهادهای مدنی و کوچ انسان‌ها به فضای مجازی سمت‌و‌سوی عوام‌گرایانه یافته است.

حکومت‌های قدیم تنها قوه‌مجریه و قضائیه داشتند که این دو نیز به لحاظ ساختاری، جهت‌گیری و عملکردی یکی بودند و معمولا شخص اول کشور، نخست‌وزیر و قاضی‌القضات را تعیین می‌کرد. به‌تدریج اشراف و نخبگان که شامل علما، لشکریان و کشوریان بازنشسته، تجار و ملاکان بودند، برای شرایط بحرانی فراخوانده می‌شدند تا مشورتی به قوه‌مجریه بدهند و از اعتبار، علم و ثروت خود برای کشور استفاده کنند.

شهروندان ایران با توجه به انسدادی که در سیاست داخله و خارجه ایجاد شده بود در دو مرحله به برنامه‌های ارائه شده از سوی آقای روحانی رای دادند.

کرونا آزمونی برای دولت - کشورها بود تا بتوانند آنچه سیاست‌گذاری و هزینه کردند، مشاهده کنند.

بورس، بازاری است به قصد شفافیت، کارآیی و عرضه و تقاضای منصفانه سرمایه‌ها برای دسترسی آسان سرمایه‌گذار و تولیدگران به یکدیگر.

شهروندان اغلب از سیاستمداران راضی نیستند و نگاه خوش‌بینانه‌ای به آنان ندارند. بخشی از این رویکرد به ذات سیاست برمی‌گردد.

شهروندان اراده خویش را به نهادهای حکومت واگذار کرده‌اند تا دولت بر اساس حاکمیت مطلقه بتواند صیانت نفس، حفظ مالکیت و رفاه آنان را تضمین کند. در تاسیس دولت، نیاز به شرّانگاری اتباع به قصد برقراری امنیت است؛ اما در روند تکوین نیاز است حکومت‌مندی روی دهد که اگر این امر اتفاق نیفتد، حکومت با گفتار و اقدامات مانعی بر تحقق زیست رفاهی شهروندان خواهد بود.

فلاسفه پس پشت ماجراها را جست‌وجو می‌کنند. فلسفه به ناگاه در واقعیت‌های عادی شک می‌کند و پرسشی اساسی مطرح می‌کند که علل این رویداد چیست؟

رخدادها و اتفاقات به مثابه شوک می‌مانند که خرد انسان اغلب تلاش می‌کند به نفع خویش از آنها بهره گیرد. ویروس کرونا یا به شکل د‌قیق‌تر کووید-۱۹ به جامعه بشری تهدید و شوک اساسی وارد کرد و شهروندان و دولت‌ها همه توان خویش را به کار می‌گیرند تا کمترین آمار را از ضرر و زیان داشته باشند. سیاست‌های قرنطینه، خودمراقبتی و رعایت بهداشت اهمیت یافته است.

حکمرانی، نمایانگر خرد سیاسی است که برای کارآمدی نیاز به حساسیت و گرفتن بازخوردها دارد. منابع بازخورد شامل متخصصان علمی، نخبگان سیاسی و شهروندان است که در نهادهای دانشگاهی، پژوهشکده‌ها، احزاب و اصناف و در نظرسنجی‌ها و جو حاکم بر افکار عمومی شکل می‌گیرد.

سیاست عرصه نبرد بازیگران برای رسیدن به جایگاه بالاتر و کسب قدرت بیشتر است. سیاست روایت‌ دارای مشروعیت‌ است که همه گزاره‌های فلسفی، اخلاقی، علمی و اقتصادی در آن حل می‌شوند. سیاست استقلال دارد و روابط قدرت را جز با قدرت نمی‌توان مهار کرد. هرگونه رویکرد آرمان‌گرایانه‌ای که قصد استفاده ابزاری یا حذف سیاست را داشته باشد در واقعیت‌ها زمین‌گیر می‌شود.

پارلمان هر چند ریشه‌های شورایی و مجالس اشرافی در روزگار باستان و میانه داشته است، اما به معنای جدید زمانی که شهروندان اراده معطوف به قدرت پیدا کردند و توانستند منبع قانون‌گذاری را در اختیار بگیرند، تاسیس شد. زمانی که مشروعیت حکومت به اراده عمومی شهروندان و قرارداد اجتماعی ارجاع شد و همزمان دولت‌های ملی به وجود آمد، پارلمان ملی شکل گرفت.

آیا اگر همه کار خود را انجام دهند و در نقش خود بهترین باشند کشور به آبادانی خواهد رسید؟ گاهی دولت-کشور متخصص‌ترین و باتجربه‌ترین سیاستمداران را دارد، اما اهدافی که مشخص شده است محقق نمی‌شود. به اهداف و شاخص‌های برنامه ششم توسعه که نگاه کنیم متوجه شکاف عمیق میان واقعیت‌ها و اهداف خواهیم شد. تحصیلات کارشناسان افزایش یافته و تناسب سن و تجربه نخبگان سیاسی در حد اعلی است.

حکمرانی در جهان امروز بر اساس ایده‌ها شکل گرفته است و سیاست‌گذاری‌ها در درون آن معنا پیدا می‌کند. ایده‌های حکمرانی همان سطح معرفتی است که بازیگران در پاسخ به چرایی مشروعیت حضور خود در نبرد قدرت عنوان می‌کنند.

تندباد حوادث به علت رفتارهای اشتباه وزیدن گرفته و اگر به فکر وطن خویش نباشیم، نمی‌دانیم در چمنزار ایران نشانی از آبادانی می‌ماند یا نه؟ مزاج دهر که تباه می‌شود، سموم به بوستان کشور هجوم می‌آورند و نیاز است کمی صبر کنیم. آشفتگی، غم و اندوه، ابهام و خشم فزونی یافته و آنچه در این فضا به هم می‌ریزد زیست مسالمت‌آمیز و حق زندگی شهروندانی است که در شاخص‌های عینی به هم ریخته زندگی می‌کنند.

جمعه صبح خبر ترور سردار قاسم سلیمانی شوک بزرگی برای ایران بود. حاج قاسم سلیمانی در دوران دفاع مقدس در لشکر ۴۱ ثارالله کرمان در عملیات‌های مختلف حضور داشت و پس از جنگ نیز تا آخرین لحظه در دفاع از کشور، هر اقدامی لازم بود انجام داد. در آخرین صحنه نیز با هوش فراوان داعش را زمین‌گیر و نابود کرد و با توجه به هوش راهبردی با جان و دل منافع ملی ایران را حفظ می‌کرد.

هر سال آذر و دی ماه حوزه عمومی به سمت نقد و بررسی دخل و خرج دولت و ارزیابی لایحه بودجه‌ای که از سوی دولت به مجلس ارائه می‌شود، سوق پیدا می‌کند.

ایران سابقه صدساله در فرهنگ حکومت‌داری جدید مبتنی بر مشارکت شهروندان دارد. در انقلاب مشروطه زمینه‌های تشکیل حکومت‌داری مکانیکی شکل گرفت و سازوبرگ‌های ملی و حاکمیت مطلقه فراهم شد.

در شاخص‌های مختلفی که برای سنجش اثربخشی دانشگاه‌ها و رتبه‌بندی آنها وجود دارد، دانشگاه‌های ایران در شاخص مقاله‌نویسی رتبه مناسبی دارند. مقالات کمی و یک شکلی که پژوهشگران در اتاق‌های بسته معمولا با اسامی متعدد و با فشار آوردن بر دانشجویان تحصیلات تکمیلی منتشر می‌کنند، معیار علم‌سنجی شده است. پس از چند بار نوشتن، فنون مقاله‌نویسی حاصل می‌شود، اما چه مقالاتی؟

بوروکراسی به گفته ماکس وبر عین عقلانیت است و زمانی که دولت- کشورها از دوران سنتی یا کاریزماتیک به عصر جدید وارد می‌شوند با قانون، سلسله مراتب، نقش‌ها و تخصص سیاست‌گذاری می‌کنند. بوروکرات‌ها نیز انسان‌هایی نخبه و متخصص هستند که مصلحت ملت و دولت را می‌دانند و با رویکردهای واقع‌گرایانه کشور را به سمت توسعه سوق می‌دهند.

ایران، دولت- کشور تداومی و دارای سنت تاریخی باشکوه، بهره‌مند از خردمندان سیاسی و اجتماعات انسانی همبسته‌ای است که مانع از ورود حکومت برای خلق دولت توتالیتر یا دولت شکننده شده‌اند.

شهروندان را می‌توان صاحبان کشور نامید که بسته به توانایی اقتصادی، سواد و دانش، تجربه سیاسی و برخورداری از حزب، تشکل و صنف می‌توانند در امور کشور نقش داشته باشند. روشنفکران و متفکران سیاسی اقشار واسطی هستند که از منظر دانش‌های سنتی، علوم جدید یا روایت‌های روشنگرانه سعی می‌کنند بر افکار عمومی و ذهن سیاستمداران اثرگذار باشند.

ناسیونالیسم اندیشه سیاسی مدرن برای کشورهای اروپایی بود تا بتوانند از زیر سایه قرون وسطی و سلطه امپراتوری‌های کلاسیک بیرون آیند.

ترکیه در راستای سیاست نوعثمانی‌گرایی به مناطقی که تحت نفوذ کردهای سوریه بود حمله کرد. حمله ترکیه به شمال سوریه و درگیری با کردهای آن منطقه با اهداف متعددی انجام شده است.

ذهنیت بشر دو هزار سال طول کشید تا از ذات‌انگاری مبتنی بر طلا، نقره و مس در انسان‌ها، یعنی اینکه چه کسی و چرا حکومت می‌کند، به سمت خلق مکانیسم‌های سیاسی یعنی چگونگی حکومت حرکت کرد. در چگونگی حکومت قوانین نوشته‌شده بر اساس روح‌القوانین، قرارداد اجتماعی در ساختار تفکیک قوای نهادهای سیاسی؛ توانست جلوی تبعیض، ظلم، استبداد و ناکارآمدی را بگیرد.

توسعه نتیجه سیاست‌گذاری است، برای بهبود جهان زیست و ارتقای کیفیت زندگی اجتماعی و سیاسی شهروندان. چه توسعه به‌صورت کمی و با تمرکز بر رشد طراحی شود و چه به شکل و محتوای کیفی یعنی توسعه پایدار، اگر نتواند نسبت خود را با محیطی که در آن اجرایی می‌شود تعریف کند، واکنش‌های ارتجاعی و گاهی درجا‌ زدن‌های طولانی به دنبال خواهد داشت.

بدون آنکه جایی ایستاده باشیم نمی‌توانیم نسبت خود را با گذشته و آینده تعیین کنیم. آنجا که ایستاده‌ایم وطن ما است و قلمرو سرزمینی به لحاظ شکلی و فرهنگی می‌تواند توسعه را جهت دهد. هرگونه ایستادن بر اساس قومیت، طایفه، فرقه، حزب، ایدئولوژی‌های جهان‌وطنی و توهمات فردی باعث می‌شود مسیر توسعه همچون کشتی بی سکان و بی‌جهتی باشد که تنها برای بقا در بهترین حالت تعادل خویش را حفظ می‌کند.

وزارت خارجه، اولین نهاد بوروکراتیک ایران است که در دوره قاجاریه تاسیس شده و در مقاطع حساس، استقلال و منافع ملی کشور را حفظ کرده است.

مطالبات شهروندان و خرد سیاسی حکمرانان معمولا از بی‌شمار موضوعی که در ورودی سیستم سیاست‌گذاری قرار می‌گیرد، براساس فیلترهای ایدئولوژیک و نوع شبکه قدرت برخی را به‌عنوان موضوعات دارای اولویت مشخص می‌سازد. براساس بودجه، نیروی انسانی، فلسفه حاکم بر سیستم سیاست‌گذار و نحوه چینش قوای سه‌گانه، طراحی سیاست نیز صورت می‌گیرد و به نهادهای عمومی برای اجرا ابلاغ می‌شود.

اقتصادنیوز: کشور به کدام سمت در حال حرکت است؟ آیا براساس کارویژه‌های قانون اساسی ایران کارآمدی دولت‌ها و رضایت و رفاه شهروندان حاصل شده است؟ مطابق با هدف سند چشم‌انداز در سال ۱۴۰۴ در جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در منطقه خواهیم بود؟ براساس برنامه ششم توسعه وضعیت حاصل‌شده در تولید شغل، توزیع متناسب جمعیت، کاهش فاصله دهک‌ها، تولید ناخالص داخلی و... چه خواهد بود؟

عینک مدرن در روزگار معاصر به چشم نخبگان کشورهای مختلف درآمد تا بتوانند با آن واقعیت‌ها را بهتر ببینند. چشم سنتی ایرانیان که میراث ملی سنگین تداومی داشت به هنگام اتخاذ عینک مدرن انواعی از عینک‌های پدیدارشناسانه، اگزیستانسیالیستی، مارکسیستی و پست‌مدرن را انتخاب کرد که نه‌تنها باعث دقت و سنجش بهتر واقعیت نشد، بلکه حتی چشم سنتی خویش را نیز کبود ساخت.

در سیاست‌گذاری و نوشتن برنامه‌های اجرایی برای رسیدن به هدف‌های تعیین شده علاوه‌بر بودجه، نیروی انسانی و تکنولوژی، زمان جایگاه مهمی دارد. بخشی از عدم موفقیت‌ها و ناکامی‌های سیاست‌گذاری در ایران به علت بی‌توجهی به موضوع زمان است. زمان سازه‌ای ذهنی است که از منظرهای مختلف تحلیل می‌شود. ساعت، گذر ثانیه‌ها، برهه‌ای از عبور رویدادها و وصل شدن رخدادها، حلقه‌های مفهومی زمان هستند.

اندیشه‌های تخیلی و توهمی که گمان می‌رفت اهمیتی نداشته باشند، از منظرهای فرقه‌ای، قبیله‌ای، سوسیالیستی و پست‌مدرنیستی در ایران معاصر رواج یافت. آن‌چنان گزاره‌های پوچ این اندیشه‌ها در ایران ریشه دواند که ابتدا خرده روشنفکران و سپس عقلانیت مملکت‌داری و پس از آن فرهنگ عمومی جامعه را در اختیار گرفت.

نخست‌وزیر ژاپن به ایران می‌آید تا به‌عنوان کشوری توسعه‌یافته که به لحاظ سنتی و تاریخی همدل ایران و به لحاظ اقتصادی و استراتژیک متحد آمریکا است، بتواند تنش میان ایران و آمریکا را کاهش دهد. آمریکا از برجام خارج شد، نزد دولت و ملت ایران به‌عنوان کشوری بدعهد و غیرقابل اعتماد شناخته شد، تا آخرین حد ممکن تحریم‌های اقتصادی انجام داد، شبکه تبلیغات سراسری با همکاری کشورهای منطقه علیه ایران راه انداخت و نیروی نظامی ایران را تروریست اعلام کرد.

در همه کشورهایی که به توسعه دست یافته‌اند و در شاخص‌های حکومت قانون، مسوولیت‌پذیری، شفافیت، آزادی، اشتغال، تولید ناخالص داخلی، بهداشت، آموزش و فرهنگ مدنی رتبه‌های بالایی دارند الزامات دولت کشور ملی رعایت شده است. در ایران نخبگان و سیاستمداران چپ و راست اغلب سعی می‌کنند با بی‌توجهی به عناصر عقلانیت و هزینه کردن از دولت ملی به هر شکل ممکن در قدرت باقی بمانند.

نزدیک یک ماه است که کتابی در مورد حکومت‌داری در اندیشه سیاسی ایران نوشته‌ام. تایید شده و قرار است به زودی چاپ شود، اما وقتی به صدای مردم، تنگناهای دولت و وضعیت کنونی کشورم نگاه می‌اندازم، دستم به کارهای علمی که رزومه می‌شود، نمی‌رود و می‌گویم باید برای افکار عمومی بنویسم شاید دولتمردی، سیاستمداری، حزبی، صنفی یا مشاوری اندک تاثیری پذیرفت و کمی به بهبود اوضاع کمک کرد.

آمریکا در یک حرکت خلاف عرف و منطق، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را در لیست گروه‌های تروریستی قرار داد و ایران نیز در اقدامی متقابل نیروهای نظامی آمریکا در منطقه را تروریست نام نهاد. پرسش این است که سیاست‌های بعدی ایران و آمریکا چیست؟ آیا دو کشور به سمت برخوردهای نظامی و جنگ حرکت می‌کنند؟ رفتار کشورهای همسایه و قدرت‌های بین‌المللی چه خواهد بود؟

​برخی رویدادها و حوادث ابعادی خارج از توان کشور دارند و به راحتی قابل‌سیاست‌گذاری نیستند. جنگ، وبا، سیل، زلزله، طاعون، شورش فراگیر و خشکسالی موضوعاتی هستند که طبیعی و خارج از اراده انسان‌ها جلوه می‌کنند و بشر بدون تکنولوژی و سیاست‌گذاری‌های بلندمدت توان پیش‌بینی و کنترل آنها را ندارد.

می‌دانیم فساد مانع توسعه است و اختلاس و رشوه سیاست‌ها را ناکارآمد می‌کند. باور داریم بخش خصوصی هدررفت سرمایه کمتری دارد و به این نتیجه رسیده‌ایم که باید موازی‌کاری نباشد و در یک جهت براساس تفکیک قوا، سیاست عمومی را به جریان انداخت. کارگزاران کارشناسی داریم که چرخه سیاست‌گذاری عمومی را می‌شناسند و همه تصمیم‌گیران از الزام دولت الکترونیک می‌گویند.

​شهروندان با مطالبات فراوان، هر یک براساس اعتقادات و پایگاه طبقاتی و صنفی که دارند سعی می‌کنند آنها را به‌عنوان اولویت‌های سیستم سیاسی مطرح سازند. سیستم سیاسی ایران منطق خاصی را در هسته سخت قدرت که برآمده از ایدئولوژی، سیاستمداران و بدنه بوروکراتیک است دنبال می‌کند؛ به‌نحوی‌که نوع خاصی از مطالبات به راحتی در ورودی سیستم برای پردازش و اجرا قرار می‌گیرد.

​ایران یکی از کشورهایی است که سابقه نوشتن برنامه توسعه و سند راهبردی و چشم‌انداز دارد به نحوی که ۱۲ برنامه قبل و بعد از انقلاب را تجربه کرده است. از ۱۲ برنامه تنها سه برنامه به بخشی از اهداف خود دست پیدا کردند اما در بقیه به اهدافی که مشخص کرده‌ایم دست پیدا نکردیم. چرا سندچشم‌انداز، برنامه توسعه و سیاست‌نویسی راهبردی در ایران به این روز افتاده است و سوابق شکست‌خورده فراوانی در این زمینه داریم؟

​در ماه گذشته دو نقل قول از رئیس‌جمهور مطرح شد که عالمان علم اقتصاد و پژوهشگران محیط زیست را خطاب قرار دادند و عنوان کردند کشور نیاز به توسعه دارد و نمی‌توان به فرمول‌های علمی و هنجارهایی که دانشمندان در مقاله‌ها تولید کرده‌اند اعتماد کرد. این جملات باعث دلخوری دانشگاهیان و جامعه علمی به‌طور عام و اندیشمندان اقتصادی و محیط زیست کشور به طور خاص شد.

هر سخنی که زیاد تکرار شود اغلب کلیشه‌ای است که در آن یا اشتباه وجود دارد یا اینکه بخش‌هایی از واقعیت نادیده گرفته شده است. کلیشه اینکه دانشجویان فعلی بی‌انگیزه، غیر‌سیاسی، بی‌تفاوت و دارای سرمایه اجتماعی کمی هستند در کشور به مناسبت ۱۶ آذر در تحلیل‌ها تکرار می‌شود. فعالان سیاسی قدیم و دانشجویان سابق از قهرمان‌گرایی‌ها و دستاوردهای خود می‌گویند و نسل جدید را نقد می‌کنند.

​ایران چهارراه است؛ یعنی در موقعیتی قرار گرفته که محل عبور ارتش‌ها، افکار، جمعیت‌ها و تمدن‌های شرقی و غربی است. این وضعیت باعث شده تنوعی از قومیت‌ها و فرقه‌ها در ایران وجود داشته و به لحاظ طبیعی باید گسست‌های تاریخی فراوانی خلق شده باشد. با همه تنوع، ایران وحدت تاریخی و پیوستگی ملی دارد که از عهد باستان تاکنون تداوم داشته است. به‌عنوان مثال نام ماه‌های ایرانی همان امشاسپندان فرهنگ مزدایی است.

​سیاست خارجی ایران در قبال افغانستان و عراق نیاز به برنامه‌ریزی‌های کارآمد دارد. ایران اشتراکات زبانی و مذهبی با این دو کشور دارد و باید تا حد ممکن تنش‌زدایی انجام دهد و هر گونه اختلاف را حل و فصل کند. اما این‌گونه سیاست‌گذاری نباید براساس بی‌برنامگی، فراموش‌کاری و رویه‌های سنتی باشد، بلکه باید حرفه‌ای پیش برود و بر قالب گفتمانی سنتی و غیرقابل اتکا بنا نشود.

​ماکیاولی جمله‌ای دارد با این عنوان که از کشور باید به نام یا به ننگ دفاع کرد. آنکه سودای دفاع از منافع ملی ایران را دارد و حاضر است جانش را برای کشور بدهد قابل ستایش است و شهروندان ایران همیشه روحیه ملی داشته‌اند و نسبت به وضعیت‌های بین‌المللی که در مورد سرزمین و منافع کشور است با تعهد ملی نگریسته‌اند.

​امسال هزارمین سالگرد تولد خواجه نظام‌الملک طوسی وزیر خردمندی است که سی سال توانست در عمل و نظر آبادانی کشور را رقم زند. یادگاری جهانی به نام سیرالملوک از او به زبان فارسی به جا مانده که در ادامه سعی می‌شود براساس تحلیل لئواشتراوس مفسر فلسفه سیاسی، منولوگ‌های (تک‌گویی‌های) کتاب به روش دیالوگ (گفت‌وگو با زمان حاضر) برای حل مشکلات امروز دولت و ملت بازگویی شود.

​سیاست خارجی یعنی جهت‌گیری‌هایی که دولت در سطح منطقه و بین‌الملل انجام می‌دهد تا در محیط پرهرج‌ومرج جهان بتواند با رویکرد واقع‌گرایانه منافع ملی کشور را حفظ کند. ایران در چهارراه استراتژیکی قرار گرفته است که نمی‌تواند منزوی و برکنار از تحولات بین‌الملل باشد. وجود منابع نفت و گاز، استقرار در خاورمیانه، منازعات اعراب و اسرائیل، تلاش برای هژمونیک شدن در منطقه از سوی ترکیه، عربستان و اسرائیل، دلیل چنین داوری است.

می‌نویسم برای آیندگان که نگویند ظلم و بی‌عدالتی را دیدی اما دم برنیاوردی. قرار نیست همه به فکر منافع خود باشند یا از صنف خود دفاع کنند و در نهایت ژست روشنفکرانه بگیرند و دولت و حاکمیت را نقد کنند. گاهی باید رویه‌ها، قوانین و موضوعات ریز و جزئی زندگی روزمره را که به حالت بدیهی فرض شده است، مورد چالش قرار داد و برایش راهکار ارائه داد.

به رغم همه بدبینی‌ها و شاخص‌های منفی که گونه‌ای از ادبیات خاص بودن برای کسب هویت در ایران را شکل داده است، ایران جامعه‌ای در حال توسعه با سرعت بالاست. جامعه‌ای جوان و تحصیل‌کرده، ملتی با هم‌بستگی اجتماعی بالا، رشد بالای شهرنشینی و افزایش طبقه متوسط به همراه گرایش شدید به فناوری و توانمندی‌های امنیتی و نظامی، ایران را در مسیر خوبی قرار داده است. نقدها و منفی‌بافی‌ها به علت توقعات فزاینده‌ای است که در نسل جوان برای توسعه ناگهانی وجود دارد. دولت‌ها همیشه مجموعه‌ای از قدرت، ثروت و ایدئولوژی در اختیار دارند که با سیاست‌گذاری می‌توانند جامعه را به سمت‌های مختلف جهت دهند. مشخص است که باید برای بیکاری، فقر، فاصله طبقاتی، آسیب‌های اجتماعی، حاشیه‌نشینی، انزوای منطقه‌ای و بین‌الملل، کم‌آبی، بحران‌های محیط زیستی و ... اقداماتی صورت گیرد. دولت نمی‌‌تواند هیچ‌کدام از این مشکلات را با ساده‌سازی و شعار دادن حل کند. منظور از دولت یعنی همه نهادهای حاکمیتی که در صورت بهره‌گیری از روش‌های زیر می‌‌توانند اندکی از مشکلات بالا را حل و فصل کنند.